Gıdada enflasyonun röntgeni farklı şeyler söylüyor
Konu yüksek enflasyonun nedenlerine gelince gerek Merkez Bankası yöneticilerinin, gerekse hükümet sözcülerinin öne sürdüğü birinci gerekçe gıdadaki yüksek enfl asyon. Bazen “kar yağdı, sel oldu” gibi kısa vadeli olaylar, bazen kuraklık gibi yıllık gelişmeler, bazen aracılar bahane edilir.
En sık başvurulan en kolay çözüm yolu ithalat olur. Ama sonuç değişmez, gıdada yüksek enfl asyon özellikle dar gelirlilerin yükünü artırmaya devam eder.
Bu yıl da benzer hikayeleri duyuyor, yaşıyoruz.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bu konuyu irdelemeye hizmet edecek oldukça kapsamlı verileri ve endeksleri var. Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE), Yurtiçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE), Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi, sorunun röntgenini çekmeye yardımcı olacak önemli veriler.
Bunlara topluca baktığımız zaman ortalıkta dolaşan tezlerin çoğunun gerçeği tam yansıtmadığı, hatta bir kısmının gerçekle alakası olmadığı anlaşılıyor. Bu verilere topluca baktığımızda öne çıkan tespitleri şöyle sıralayabiliriz:
• Gıda haricinde de enflasyon çok yüksek. Çekirdek enflasyon verilerine göre işlenmemiş gıda ürünlerinde enfl asyon yüzde 13.51 ile yüzde 8.81 olan genel enfl asyondan oldukça yüksekte. Ancak gıdadaki enfl asyon bu kadar yüksek olmasaydı da enfl asyon, hedefi açık ara aşacaktı. Çünkü işlenmemiş gıda hariç enfl asyon da yüzde 8.15 gibi çok yüksek bir yerde.
• Gıdada yüksek enflasyonu, gıda sanayii ve gıda toptancıları ayağına bağlamak zor. TÜFE’de gıda enfl asyonu yüzde 10.88, meşrubat enfl asyonu yüzde 10.71 düzeyinde. Yurtiçi üretici fiyatlarında ise gıda enfl asyonu yüzde 6.32, meşrubat enfl asyonu yüzde 7.52. Yİ-ÜFE’ye göre enfl asyon sebze ve meyvede yüzde 2.15, süt ürünlerinde yüzde 2.44, unlu mamullerde yüzde 5.23, ette yüzde 7.44 düzeyinde.
• Tüketici enfl asyonu, çiftçi enfl asyonundan her zaman daha yüksek değil. Sayfadaki tabloda doğrudan veya çok az işlemle tüketiciye aktarılan tarım ürünlerinde çiftçi fiyatları ile tüketici fiyatlarının ve enflasyonunun karşılaştırmasını görüyorsunuz. Buradaki ürünlerin yarısında tüketici enfl asyonu, çiftçi enfl asyonunun altında. Yani yüksek enflasyondan tek başına aracılar sorumlu değil.
• Çiftçi-tüketici fiyat farkı yüksek ama sorunun çözümü burada değil. Tabloda çiftçi fiyatı ile tüketici fiyatı arasındaki fark da görülüyor. Tarladan çıktıktan sonra hızlı tüketilen ürünlerde çiftçi-tüketici fiyat farkı daha düşük, depolama süresi uzun olan ürünlerde daha yüksek. Bu bir yönüyle doğal bir fark. Ayrıca çiftçi ile tüketici fiyatı farkını ancak sınırlı ölçüde indirebilirsiniz. Bu da sadece bir defalık bir düşüş getirir, asıl enfl asyon dinamiklerini değiştirmez.
