Genç Cumhuriyet'in sanayi mücahidi Nuri Şeker

14 Şeker fabrikasının özelleştirilmesi tartışmaları yapılırken, Cumhuriyet döneminin ilk kurulan şeker fabrikalarından biri olan Uşak Şeker Fabrikası'nın kuruluş öyküsünü ve onun mimarı, Molla Ömer’in oğlu sanayi müşahidi Nuri Şeker’in hikayesini paylaşmak istedim. Belki özelleştirme kararı alanları bir kez daha düşündürtür.

Özelleştirilecek 14 şeker fabrikası arasında yer almayan Uşak Şeker 120 günde 27 bin 210 ton şeker işliyor. Uşaklılar sıranın kendilerine geleceği düşüncesiyle fabrikalarını korumak için imza toplamaya başlamışlar. Cumhuriyet'in sanayi mücahidi Nuri Şeker’in kurduğu fabrikayı yaşatma gayretindeler.

Molla Ömer oğlu Nuri Şeker’in 1923’lerde başlayan fabrika kurma girişimi tam bir mucizevi öykü.

Fabrika kurma fikri ile Ankara’ya gittiğinde Gazi Paşa ile aralarında şu konuşma geçer:

-Paşam, ülkeyi düşmandan kurtardınız, müsaade ederseniz bizler de üzerimize düşen görevi yerine getirelim.

-Peki beybaba görevin nedir?

-Ben Uşak’ta şeker fabrikası kurmak istiyorum.

-Ben, yılın bütçesini yapmaya çalışıyorum. Bütçe yamalı bohca. Sana tırtıllı bir kuruş bile veremem.

-Dememi yanlış anladınız. Ben para talep atmaya gelmedim. İcazete geldim. Bana destek verirseniz, iki yılda size Türk şekerini tattıracağım.

Nuri Şeker, icazeti alınca Uşak’a dönüp binlerce kişiden 51 bin 562 liralık pay toplayarak on bin lira sermayeli Uşak Terakk-i Ticaret AŞ’yi kurar. Sanayii Maadin Bankası da şirkete 180 bin lira ile ortak olur.

Nuri Şeker, Avrupalı 14 makine üreticisine, “Uşak’ta 500 ton şeker pancarından üretime dayalı bir fabrika kuracağım. Tercüme olanağı bulunmadığı için tekliflerinizi Türkçe yapın” diye mektuplar gönderir. İstanbul’da buluştuğu Çek Skoda firmasıyla anlaşır. 1925 yılında 24 bin tonluk şeker fabrikasının makineleri ve aksamı Uşak’a getirilir, montajını da Çek mühendisler yaparlar. 1926 yılının Aralık ayında üç yıl içersinde fabrikada üretim başlar.

İlk üretimlerden 400 gramlık şeker torbalarıyla Nuri Şeker Ankara’ya teşekkür ziyaretine gider.

Gazi Paşa kendisine 2 bin 400 liralık bir çek vererek, şirkete ortak olur. Bunun üzerine, Ankara’da Gazi Paşa'yı takip edenlerden 150 bin lira ortaklık için para toplar. Meclis Başkanı Kazım Paşa da Ziraat Bankası'ndan kredi verdirir.

Özelleştirme kapsamına alınan şeker fabrikalarının tümünde de buna benzer Cumhuriyet döneminin başarılı sanayi ve pancar tarımı öyküleri söz konusudur. O nedenle fabrikaların özelleştirmeleri konusunda yerel aktörler ve fabrika çalışanları yer almak için girişimlerde bulunuyorlar.