Gelir vergisi mükellefiyeti ve yıllık beyanname verilmeyecek gelirler

Gelir Vergisi Kanunu’na göre, gerçek kişiler bir yıl içinde elde ettikleri ve bu kanunla vergiye tabi olduğu hükme bağlanan kazanç iratlar için izleyen yılın mart ayının 1-25!'inci günlerinde yıllık beyanname verirler (basit usulde 1-25 Şubat). Mükellefiyet durumlarına göre beyannamelerin kapsamı değişir.

 Aşağıda yazılı gerçek kişiler (Tam mükellefler) Türkiye içinde ve dışında elde etlikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilirler:

1. Türkiye'de yerleşmiş olanlar,

2. Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları (bu gibilerden bulundukları memleketlerde elde ettikleri kazanç ve iratları dolayısıyla gelir vergisine veya benzeri bir vergiye tabi tutulmuş bulunanlar, bu kazanç ve iratları üzerinden ayrıca vergilendirilmezler). Bu durumda Türkiye’de yerleşmiş olma yada olmaması önem taşımaktadır.

Türkiye'de yerleşme 

İkametgahı Türkiye'de bulunanlar ile bir takvim yılı içinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar (geçici ayrılmalar Türkiye'de oturma süresini kesmez.) Türkiye’de yerleşmiş sayılırlar.

Yerleşme sayılmayan haller

Aşağıda nitelikleri belirtilen yabancılar, memlekette altı aydan fazla kalsalar dahi, Türkiye'de yerleşmiş sayılmazlar:

1. Belli ve geçici görev veya iş için "Türkiye'ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil veya tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler,

2. Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye'de alıkonulmuş veya kalmış olanlar.

Yukarıda belirtilen esaslara göre, Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler (Dar mükellefler) sadece Türkiye'de elde etlikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler.

Çalışma ve oturma izni alarak altı aydan daha fazla süreyle yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratları bakımından dar mükellefiyet esasına göre vergilendirilirler.

Gelirlerin toplanması ve yıllık beyanname

 Bilindiği gibi ülkemizde vergi sistemi üniter bir yapıya sahiptir. Mükellefler, GVK’nın ikinci maddesinde yazılı kaynaklardan (ticari kazanç, zirai kazanç, ücret, serbest meslek kazancı, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı, diğer kazanç ve iratlar) bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için bu Kanun’da aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verirler. Bu Kanuna göre beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur.

Tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu kural şirketlerin faaliyet ve tasfiye dönemlerine şamil olmak üzere kollektif şirket ortakları ile komanditeler hakkında da uygulanır. Yabancı memleketlerde elde edilen kazanç ve iratlar konusunda ek bir düzenleme yapılmıştır. Buna göre;

1. Mükellefin bunları Türkiye'de hesaplarına intikal ettirdiği yılda;

2. Türkiye’de hesaplara intikal ettirilmemesinin mükellefin iradesi dışındaki sebeplerden ileri geldiği tevsik olunan hallerde mükellefin bunlara tasarruf edebildiği yılda: elde edilmiş sayılır ve ilgili yıl beyannamesinde gösterilir.

Yıllık beyanname verilmeyecek gelirler

Açıklamalardan görüldüğü gibi, tam veya dar mükellef gerçek kişilerin gelirlerini yıllık beyannamede toplamak suretiyle beyan etmeleri esastır. Ancak kanun koyucu bir kısım gelirler için beyanname verilmemesi ya da verilen beyannamelere bazı gelirlerin dahil edilmemesini hükme bağlamıştır. Bu çerçevede bir kısım gelirler, tevkif yoluyla vergilendiği için ve/veya kanundan belirtilen miktarın altında kaldığı için beyanname ile bildirilmesine gerek görülmemiştir.

Belli bir miktarın altında kalan gelirler            

- Birden fazla işverenden ücret almakla beraber birden sonraki işverenden alınan ücretler toplamı, 2015 yılı için 29 bin TL'yi aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri yıllık beyannameye dahil edilmeyecektir. Gelir ücret gelirinden ibaretse beyanname verilmeyecektir.

- Vergiye tabi gelirler toplamının (tek işverenden alınan ücretler ve tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketlerince yapılan ödemeler hariç] 2015 yılı için 29.000 TL'yi aşmazsa Türkiye'de tevkifata tabi tutulmuş olan birden fazla işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları için yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmeyecektir.

Dar mükelleflerin tevkifata tabi gelirleri

- Dar mükellefiyette tamamı Türkiye’ de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan: ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlardan ibaret ise bu gelirler için yıllık beyanname verilmez ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez.

Hiçbir şekilde beyan edilmeyecek gelirler

Gelir Vergisi Kanunu’nun 86'ncı maddesine göre, Türkiye'de elde edilen aşağıda yer alan gelirler için yıllık beyanname verilmez. Başka gelirler nedeniyle beyanname verilmesi halinde bu gelirler yıllık beyannamede yer almazlar.

Gerçek usulde vergilendirilmeyen (bilanço ve/veya işletme hesabına göre vergiye tabi olmayan) zirai kazançlar.

 Tek işverenden alınan ve vergi tevkifatına tabi tutulmuş ücret, tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecek ve diğer gelirler dolayısıyla verilecek beyannamelere de dahil edilmeyecektir.

- Tevkifata tabi olmayan ve vergisi kendilerince ödenen Gelir Vergisi Kanunu'nun 64'üncü maddesinde yer alan(basit ücret), kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında çalışanlar, özel hizmetlerde çalışan şoförler, özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı inşaat işçileri, gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında çalışanlar yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeyecektir. Diğer gelirler nedeniyle beyanname verilse bile, diğer ücretler beyannameye dahil edilmeyecektir.

- GVK’nın geçici 67'ci maddesi uyarınca, banka veya aracı kurumlarca tevkifat yoluyla vergilendirilen mevduat faizleri, repo gelirleri, özel finans kurumlarından elde edilen gelirler(ticari faaliyet kapsamında olanlar hariç) için yıllık beyanname verilmeyecektir.

İstisna haddinin altında olan kazanç ve iratlar

Kazanç ve iratları istisna hadlerinin altında kalan kişiler yıllık beyanname vermek zorunda değillerdir. Kazanç ve iratların istisna tutarları aşması durumunda gelirin istisna rakamını aşan kısmı beyan edilecektir.

- 2015 yılında 1.500 TL'yi aşmayan vergi kesintisine tabi tutulmamış, ve istisna söz konu olmayan gayrimenkul sermaye iradı ve menkul sermaye iradı yıllık beyanname ile beyan edilmeyecek ve başka gelirler nedeniyle beyanname verilse bile bu gelir beyannameye dahil edilmeyecektir.

- Menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar dışında kalan değer artış kazançlarının 2015 yılında 9.700 TL'si vergiden istisnadır. İstisna tutarının altında olan bu kazançlar beyan edilmeyecektir. Bu değerlerin üstündeki değer artış kazançları beyan edilecektir.

- Elde edilen arızi kazançların (işin terkinden sonra elde edilen kazançlar hariç) 2015 yılı için 23 bin TL'si gelir vergisinden istisnadır. Elde edilen arızi kazancın 23 bin TL'sini aşan kısmı ise yıllık beyanname ile beyan edilecektir.

- İstisna hadlerinin altında olan menkul sermaye iratları, mesken kira gelirleri, vergiden istisna edilen ücretler ile telif hakları ve ihtira beratı kazançları yıllık beyannameye dahil edilmez.