Gelir vergisi beyannamenizi vermeye hazır mısınız?
I: Ücretler
Mart ayı dendiğinde birçoğumuzun aklına kış mevsiminden arta kalan soğuk havalar gelir. Bu tabir vergi beyannamesi vermek zorunda olmayan çoğunluk için doğru olmasına rağmen, vergi beyannamesi vermek zorunda kalan azınlıktan iseniz mart ayının elbette başka bir anlamı daha var; Gelir Vergisi Beyannamesi'nin verilmesi ve ilk taksitinin ödenmesinin zorunlu olması...
Bu yazı dizimizle, okuyucularımıza destek olmak amacıyla gerçek kişi vergi mükelleflerin mart ayında beyan etmeleri gereken gelirleriyle ilgili bilgi vermeyi amaçlıyoruz. Yazı dizimizde özellikle ücretler, menkul sermaye iratları (kar payı, devlet tahvilleri, Hazine bonoları vb. gelirler) ve gayrimenkul sermaye iratları (kira gelirleri) üzerinde durmak istiyoruz.
İlk konumuz ücretler
Gelir Vergisi Kanunu'muza göre, prensip olarak gerçek kişiler bir yıl içerisinde elde ettikleri gelir vergisi kapsamına giren tüm gelirlerini toplayıp gelir vergisi beyannamesi yle vergi dairesine beyan etmek zorundadırlar. (GVK Md: 85) Ancak yine ilgili Kanunda yapılan çeşitli düzenlemelerle birçok gelir unsuru bu genel prensip dışına çıkarılarak, bunların vergi tevkifatı (stopaj) yoluyla vergilendirilmesi tercih edilmiş ve bunlar için ayrıca beyanname verilmemesi istenmiştir. Hatta bu uygulama o kadar yaygınlaştırılmıştır ki; istisna kanundaki genel prensibin önüne geçer hale gelmiştir. İşte ücretlerin vergilendirilmesi de bu istisnalardan biridir.
1- Türkiye'de bulunan tek işverenden alınan ücretler
Eğer Türkiye'deki tek bir işveren için çalışıyorsanız, ücret tutarına bakılmaksızın ve diğer gelirlerinizle ilişkilendirilmeksizin aldığınız ücret için beyanname vermeniz gerekmiyor. Örneğin; A işvereninde aldığınız ücret yıllık 1.500.000 TL tutuyor ve ayrıca kira geliriniz ve kar payı geliriniz var. Kira ve kar payı için beyanname vermeniz gerekse dahi ücret geliriniz için beyanname vermeniz ya da diğer gelirler nedeniyle verilecek beyannameye dahil etmeniz gerekmiyor.
2- Türkiye'de bulunan birden fazla işverenden alınan ücretler
Böyle bir durum olduğunda, mart ayında gelir vergisi beyannamesi vermek zorunda kalabilirsiniz. GVK'nın 86'ıncı maddesindeki kurala göre, ilk işveren dışındaki işverenlerden alınan ücret toplamı 2011 yılı için yıllık 23.000 TL' yi geçiyorsa tüm ücretlerinizi (İlk işverenden alınan dahil ) toplayıp beyan etmeniz gerekecek. İlk işveren tabiri kanunda tanımlanmamış ancak vergi idaresi bu konuda mükellefin istediği seçimi yapabileceğini belirtmiştir. Ücretler konusunda beyanname vermek istemiyorsanız bu tercihinizi en çok ücret aldığınız işvereni birinci işveren olarak seçerek kullanmanızda yarar var.
Örneğin; aynı gruba ait üç ayrı şirkette çalışıyorsunuz ve ücret alıyorsunuz. Bu ücretler yıllık olarak, A şirketinden 120.000 TL, B şirketinden 10.000 ve C şirketinden 10.000 TL... Böyle bir durumda A' yı ilk işven kabul edip B ve C'deki ücret toplamının 23.000 TL' yi geçmediğinden ücretlerinizin hiçbiri için beyanname vermenize gerek yok. Örneğimizi biraz değiştirerek C şirketinden aldığınız yıllık ücretin 15.000 TL olduğunu varsayarsak, bu defa B ve C'den aldığınız ücret toplamı 23.000 TL'lik sınırı geçeceğinden üç şirketten aldığınız ücretleri toplayıp beyan etmeniz gerekecektir. Beyannamenize göre hesaplanan gelir vergisinden, stopaj suretiyle kesilen vergiler düşüleceği, vergi idaresinin deyimiyle, tabiidir.
Burada hatırlatmakta fayda olan konulardan biri özellikle üst düzey yöneticilerde söz konusu olan yönetim ya da denetim kurulu üyelikleri nedeniyle alınan ücretlerdir. Yönetim kurulu üyelerinin almış oldukları huzur hakları ve kanuni denetçilerin almış oldukları tutarlar GVK'ya göre ücret sayıldığından, bu ücretlerin alındığı kurumlar da ayrı birer işveren olarak dikkate alınmalıdır.
Yukarıda anlatılan ücretlerde beyanname verme zorunluluğuna girmiyorsanız, başka gelirlerinizin olması (Kira, menkul sermeye iradı...) bu durumu etkilemeyecek, başka gelirler nedeniyle ücret gelirinizi beyan etmek zorunda kalmayacaksınız.
3- Yurtdışında bulunan işverenden alınan ücretler
GVK'nın 95'inci maddesine göre ücretlerini yurt dışındaki bir işverenden alanların ücretleri stopaja tabi bulunmamaktadır. Bu nedenle genel prensip doğrultusunda alınan ücretlerin tutarı ne olursa olsun beyan edilmesi gerekmektedir. Bu ücretlerle birlikte Türkiye'deki bir işvenden de ücret alınması durumunda yine tutara bakılmaksızın (2'nci fıkrada belirtilen kıyaslama yapılmaksızın) beyanı gerekecektir.
4- Ücretler için ayrıca beyanname vermenin sonuçları
Ücret için ayrıca beyanname vermenin bir ödül mü yoksa ilave bir yük mü olduğu tartışılabilir. Birden fazla işverenden alınan ücretin toplanıp tek bir matrah olarak üzerinden vergi hesaplanması, vergi oranlarımızın artan oranlı olmasının bir sonucu olarak ek bir vergi yükü çıkaracaktır. Bu açıdan baktığımız zaman ücretler için beyanname vermek bir yük getirecektir. Diğer yandan GVK'da, stopaj sırasında indirimine izin verilmeyen bazı harcamaların beyanname verilmesi durumunda matrahtan indirilme olanağı ortaya çıkmaktadır. Bu harcamalardan bazıları;
- Mükellefin kendisine, eş ve çocuklarına ait sağlık ve eğitim harcamaları (gelirin %10'unu aşmaması kaydıyla)
- Kamu kuruluşlarına, çeşitli dernek ve vakıflara yapılan bağışlar,
- Kültür ve Turizm Bakanlığı'nca desteklenen ve GVK'da sayılan kültür ve sanat faaliyetlerinin desteklenmesi için yapılan yardımlar,
- Afetler nedeniyle yapılan bağışlar,
- Bazı spor aktiviteleri için yapılan sponsorluk harcamaları
Ayrıca aylık olarak (Stopaj sırasında) matrahtan düşülmemiş olması kaydıyla bireysel emeklilik katkı payları ile şahıs sigorta primleri de beyan edilen gelirden düşülebilecektir.
Bu indirimler dikkate alındığında ücretlerin beyan edilmesinin bir ödül olabileceği yorumunu da yapmak olanaklıdır.
GVK'daki bu uygulama, gelirini yıllık beyanname ile beyan etmeyen örneğin; tek işverenden ücret alan mükelleflerin yukarıda belirtilen indirimlerden yararlanmasını engellemektedir. Bu haksızlığı gidermek için GVK'daki düzenlemenin değiştirilerek gerekmese dahi isteyen mükelleflerin yıllık beyanname vermeleri imkanı sağlanmalıdır.
5- Beyannamenin verileceği zaman, yer ve ödeme
Almış olduğunuz ücretler nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeniz gerekiyorsa bunu ikamet ettiğiniz yerin vergi dairesine mart ayının 25'ine kadar vermeniz, ödenmesi gereken verginin yarısını Mart sonuna, kalan yarısının ise Temmuz sonuna kadar ödemeniz gerekmektedir.
Gelecek yazı: Kira gelirlerinin beyanı