Gelir uçurumu en hızlı iki uçta artıyor

Gelir dağılımının bozukluğu Türkiye’nin en önde gelen ekonomik ve sosyal sorunlarından birisi. Sayfadaki iki grafik gelir dağılımının bir tür röntgeni sayılabilir.

Birinci grafik, sırasıyla her yüzde 5’lik gelir dilimindeki eşdeğer fert başına ortalama gelirin, bir alt gelir diliminden yüzde kaç daha fazla olduğunu gösteriyor. Grafik adeta tabanı düz bir çanak gibi.

Ortadaki yüzde 5’lik gelir dilimleri arasındaki fark yüzde 8-10 dolayında geziniyor. Her bir yüzde 5’lik gelir dilimi arasında bu ölçüde gelir farkı olması bile aslında yüksek bir oran. Ama ortadaki gelir dilimleri arasındaki fark ile en düşük ve en yüksek gelir dilimleri arasındaki farkları karşılaştırınca, orta gelir dilimleri arasında daha “adaletli” bir gelir dağılımı olduğu söylenebilir.

Gelir dilimlerinin iki ucuna baktığımızda ortada adalet diyecek bir şey kalmıyor. En yoksul yüzde 5’lik gelir dilimi ile en yoksul ikinci yüzde 5’lik gelir dilimi arasında yüzde 56.90 gibi çok büyük bir fark var. Üçüncü yüzde 5’lik gelir diliminde ortalama fert başına gelir, ikinciden yüzde 23.74, dördüncünün ortalama geliri ise üçüncüden yüzde 15.54 daha yüksek.

Bu bize düşük gelir gruplarına doğru gittikçe, gelir farklarının ve yoksulluğun çok daha hızlı arttığını gösteriyor. En yoksul ilk iki yüzde 5’lik gelir dilimi arasındaki ortalama gelir farkı, yüzde olarak orta gelir grupları arasındaki farkın 7 katını buluyor.

Gelir dağılımının diğer ucu olan en zengin gelir dilimleri arasındaki “uçurum” ise en yoksulların kendi arasındaki “uçurum” dan daha da hızlı artıyor. En zengin yirminci yüzde 5’lik gelir diliminin fert başına ortalama geliri, en zengin ikinci dilimden bile yüzde 86.66 daha fazla. 19. yüzde 5’lik gelir dilim ile 18. dilim arasında yüzde 28.45, 18. dilim ile 17. 7 dilim arasında ise yüzde 19.07 fark var. En zengin yüzde 5’lik gelir diliminin bir alt gelir dilimi ile arasındaki fark, orta gelir gruplarındaki farkın yüzde olarak 10 katını buluyor.

İkinci grafik ise her bir yüzde 5’lik gelir diliminin kendi içindeki gelir dağılımının nasıl seyrettiğini anlatıyor. Bunun için her gelir dilimindeki ortalama gelirin medyan gelire oranına baktık.

Ortalama gelir, o gelir dilimindeki tüm fertlerin gelirlerinin toplamının fert sayısına bölünmesiyle bulunan aritmetik ortalama. Medyan gelir ise o gelir dilimindeki fertler gelir düzeylerine göre sıralandığında en ortada yer alan ferdin gelirini ifade ediyor.

Ortalama gelirin medyan gelire oranının yüzde 100’e yakın olması, o gelir diliminin kendi içinde daha “adaletli” bir dağılım olduğu anlamına geliyor. Çünkü bu oranın 100’e yakın olması, gelirlerin medyan gelir etrafında toplandığını ve/veya medyan gelirin altında ve üstünde yer alan gelirler arasındaki değişimin yaklaşık aynı hızda olduğunu gösterir. Ortalama gelirin medyan gelirin altında olması, yani hesapladığımız oranın 100’den küçük olması, alt taraftaki gelirlerin daha hızla düştüğünü anlatır. Ortalama gelirin medyan gelirden yüksek olması, yani hesapladığımız oranın 100’den fazla olması ise üst taraftakilerin gelirinin daha hızlı arttığını gösterir.

Bu durumda ikinci grafik de bize, en yoksul yüzde 5’lik gelir diliminin alt kesiminde gelirlerin daha hızlı düştüğünü; en zengin yüzde 5’lik dilim içinde ise üst taraftakilerin gelirinin daha hızlı arttığını gösteriyor. Yani yoksul tarafta yoksulluk hızlanarak artıyor, zengin tarafta da zenginlik hızlanarak artıyor.

Özetle iki grafik bize gelir adaletsizliğinin en hızlı arttığı alanların, en yoksul gelir dilimleri ile en zengin gelir dilimleri tarafında olduğunu, uçurumun en hızlı arttığı yerin ise en zengin ve en yoksul uçlar olduğunu gösteriyor.