Gelir dağılımında bozulma arttı
Türkiye’de gelir dağılımı 2022 yılında da bozulmaya devam etti; gelirden aldıkları paya göre en üst gelir grubu ile en alt grup arasındaki makas daha da açıldı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması’nın 2022 yılı sonuçlarını açıkladı.
En yüksek gelire sahip yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay 2022’de 1,3 puan artarak yüzde 48’e yükselirken, en alt grubun payı yüzde 6’ya geriledi. En üstteki yüzde 10’luk kesim ile en alt yüzde 10’luk grup arasındaki fark ise 14,2 kata kadar yükseldi.
Buna göre en yüksek eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirine sahip yüzde 20'lik grubun toplam gelirden aldığı pay önceki yıla göre 1,3 puan artarak yüzde 48'e çıkarken, en düşük gelire sahip yüzde 20'lik grubun aldığı pay 0,1 puan azalarak yüzde 6’ya düştü. Buna göre en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik nüfus grubu ile en düşük gelirli yüzde 20’lik grup arasındaki fark 7,9 kat oldu. Bu bazda son on yıla bakıldığında; en üst gelir grubunun gelirden aldığı payın en yüksek düzeye çıktığı görüldü. Bu grubun 2013 yılında toplam gelirde yüzde 46,6 olan payı on yılda 1,4 puan arttı.
2022 itibarıyla yoksuldan zengine doğru en alttaki yüzde 20’lik grubun yüzde 6 olan payı 2020’den sonraki en düşük düzeyde gerçekleşirken; ikinci yüzde 20’nin payı yüzde 10,4, üçüncü yüzde 20’lik grubun payı yüzde 14,7 ve dördüncü yüzde 20’nin payı ise yüzde 20,9’la 2013-2022 döneminin en düşük düzeyine indi.
“Gini” katsayısı 0,415
2014-2022 döneminde en üst gelir grubundaki yüzde 10’luk kesimin toplam gelirden aldığı pay 3,8 puan artarken, diğer dilimlerin payı azaldı. Buna göre nüfusun yüzde 10’u daha da zenginleşirken, yüzde 90’ı daha da yoksullaştı. Yıllık ortalama kullanılabilir fert geliri 69 bin 904 TL ile en yüksek İstanbul, 23 bin 63 TL ile en düşük Van, Muş, Bitlis, Hakkâri (TRB2) bölgesinde.
Gelir dağılımı eşitsizliği ölçütlerinden olan Gini katsayısı, önceki yıla göre 0,014 puan artışla 0,415 olarak tahmin edildi. Tüm sosyal transferler hariç tutulduğunda Gini katsayısı 0,487, emekli ve dul yetim maaşı dahil diğer tüm sosyal transfer gelirleri hariç tutulduğunda ise 0,423 olarak belirlendi Gini katsayısı, sıfıra yaklaştıkça gelir dağılımında eşitliği, bire yaklaştıkça gelir dağılımında bozulmayı ifade ediyor.
Gini katsayısı hesabında hanenin ve bireylerin elde ettiği yıllık gelirlerin toplamından, gelir referans döneminde ödenen vergiler ve diğer hane veya kişilere yapılan düzenli transferler düşüldükten sonra bulunan hane halkı kullanılabilir geliri baz alınıyor.
Daha önceki yıllarda eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri üzerinden hesaplanan Gini katsayısı; yapılan sosyal transferlerin gelir dağılımı üzerindeki etkisini görmek amacıyla tüm sosyal yardımlar hariç ve emekli ve dul-yetim maaşı dahil diğer tüm sosyal transferler hariç tutularak iki farklı yöntemle de ayrıca hesaplandı.
Yıllık hane geliri 98 bin 416 TL
TÜİK, yıllık ortalama hane halkı kullanılabilir gelirini 2022 yılı için 98 bin 416 TL olarak hesapladı. Bu gelir önceki yıla göre yüzde 28,3 arttı. Yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri ise önceki yıla göre yüzde 30,1 artarak 48 bin 642 TL oldu. Yıllık kullanılabilir fert gelirlerinde en yüksek düzey 62 bin 554 TL ile tek kişilik hanelerde. En düşük yıllık fert gelirine sahip hane halkı tipi ise 36 bin 210 TL ile en az bir çekirdek aile ve diğer kişilerden oluşan haneler.
Maaş-ücretin payı geriledi
Toplam gelirde en yüksek payı yüzde 46,2 ile maaş ve ücret geliri almaya devam etmekle birlikte, bu pay önceki yıla göre 0,9 puan azaldı.
İkinci sırayı yüzde 21’le önceki yıla göre 3,5 puan artan müteşebbis geliri, üçüncü sırayı yüzde 20,2 ile 3,7 puanlık azalan sosyal transfer geliri oluşturdu. Tarım gelirinin müteşebbis geliri içindeki payı yüzde 19,8, emekli ve dul-yetim aylıklarının sosyal transferler içindeki payı yüzde 89,8 olarak gerçekleşti.
Yıllık ortalama esas iş gelirleri sırasıyla yükseköğretim mezunlarında 87 bin 451, lise ve dengi okul mezunlarında 62 bin 835, lise altı eğitimlilerde 46 bin 916, bir okul bitirmeyenlerde 34 bin 755 ve okur-yazar olmayanlarda 25 bin 406 TL olarak hesaplandı. Esas iş gelirleri sektörel ayrımda incelendiğinde; en yüksek yıllık ortalama gelirin 66 bin 72 TL ile hizmet sektöründe, en düşük yıllık ortalama gelirin ise 46 bin 106 TL ile tarım sektöründe olduğu görüldü.
İşverenin geliri arttı, ücretlinin azaldı
En yüksek yıllık ortalama esas iş geliri 220 bin 482 TL ile işverenlerin oldu. Bu tutar, kendi hesabına çalışanlarda 58 bin 697, ücretli maaşlılarda 56 bin 899 ve yevmiyelilerde 25 bin 632 TL olarak hesaplandı. Geçen yıla göre en yüksek artış yüzde 61,8 ile işverenlerde, en düşük artış ise yüzde 21,5’le ücretli maaşlılarda oldu.
En düşük gelir Van, Muş, Bitlis, Hakkari’de
Yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirinin 69 bin 904 TL ile İstanbul’da en yüksek düzeyde olduğu belirlendi. Bunu 59 bin 798 TL ile Ankara ve 59 bin 272 TL ile İzmir izledi. En düşük yıllık ortalama eşdeğer hane halkı fert geliri ise 23 bin 63 TL ile Van, Muş, Bitlis, Hakkâri (TRB2) bölgesinde gerçekleşti.
Bölge bazında gelir eşitsizliği
En yüksek yüzde 20 ile en alt yüzde 20 arasındaki gelir farkı Türkiye genelinde 7,9 kat olurken, bu değerin 4,5 ile istatistiki bölge bazında en düşük Malatya, Elâzığ, Bingöl, Tunceli (TRB1) ve Zonguldak, Karabük, Bartın’da (TR81) olduğu görüldü. Bu bölgeleri 4,9 ile Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova (TR42) bölgesi izledi. Yüzde 20’lik gruplara göre gelir eşitsizliğinin en yüksek olduğu bölgeler ise 8,1’le İstanbul (TR10), 7,9’la Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan (TRA2) ve 7,4’le Konya, Karaman (TR52).
En tepe-en dip farkı 14,2 kat
Öte yandan TÜİK veri setinde yüzde 10’luk gelir gruplarına göre dağılımı gösteren veriler ise en zengin-en yoksul kesimler arasındaki gelir farkının 14 katı aştığını gösteriyor.
En yüksek gelirli yüzde 10’luk nüfus dilimi ile en düşük gelirli yüzde 10’luk grup arasında 2014 yılında 11,6 olan gelir farkının 2022’de 14,2 kata kadar yükseldiği dikkati çekiyor. 2022 itibarıyla en alt gelir düzeyindeki yüzde 10’luk grup gelirden yüzde 2,3, ikinci yüzde 10’luk dilim yüzde 3,8, üçüncü yüzde 10’luk kesim yüzde 4,7 pay alabiliyor.
Yoksuldan zengine dördüncü yüzde 10’un payı yüzde 5,7, beşinci yüzde 10’un payı yüzde 6,8, altıncının payı yüzde 8, yedinci yüzde 10’un payı yüzde 9,5, sekizinci yüze 10’un payı yüzde 11,6, dokuzuncu yüzde 10’un payı yüzde 14,9 olurken, onuncu (en yüksek) grubun payı yüzde 32,7 düzeyinde bulunuyor.
2014-2022 döneminde en üst gelir grubundaki yüzde 10’luk kesimin toplam gelirden aldığı pay 3,8 puan artarken, diğer 9 dilimin tamamının payı azaldı. Bu da nüfusun yüzde 10’u daha da zenginleşirken, yüzde 90’ının daha da yoksullaştığını gösteriyor.