Gelecekten bugüne bakmak…

Dünya, bugüne ulaşa­na dek sayısız deği­şim ve dönüşüm geçirdi. Bu dönüşümlerin ardın­da değişmeyen bir termo­dinamik yasa var: Entro­pi. Hiçbir sistem durağan kalamaz; zamanla karma­şıklaşır, düzensizleşir ve sonunda bu düzensizlik yeni bir düzene evrilir.

Bu evrensel döngü, sade­ce doğa yasalarında değil, insanlık tarihinin tamamında, toplumsal gelişimde de geçerli­dir. O yüzden dönüşüm sürecini, özellikle de bugünü anlamak için sistemlerin doğasını daha iyi kav­ramak gerekir. Çünkü ancak bu şekilde olanı biteni anlamlan­dırarak bir yaşam amacı bulur, umutlanır ve ona tutunarak yaşa­yabiliriz.

Komplike ve karmaşa nedir?

Komplike sistemler, örneğin ileri teknoloji ürünleri gibi meka­nik yapılar, doğrusal nedensellik, öngörülebilirlik, sürdürülebilir­lik ve kontrol edilebilirlik üzeri­ne kuruludur. Bu sistemler, insan eliyle tasarlanır, evrensel pren­siplere dayanır ve tekrarlanabilir sonuçlar üretir. Ancak sosyal-e­kolojik sistemler, yani karmaşık sistemler, tamamen farklı bir doğaya sahiptir. Barış, sürdürü­lebilirlik veya adalet gibi kavram­lar, belirsizlik, yüksek dinamizm ve bağlama özgü faktörlerle şekil­lenir.

Bu sistemler önceden tasar­lanamaz; kendi kendine ör­gütlenir, evrilir ve sürekli bir değişim içinde var olur. İşte bu ayrım, bugünü ve geleceğin dünyasını anlamak için aslın­da kritik bir ipucudur: Gelecek yalnızca mühendislik (ki toplum mühendisliği de buna dahildir) ve disiplinle (otokratik düzenle­re dönüştüklerinde işe yaramaz­lar) değil, vizyon ve esneklikle in­şa edilebilir.

Tarih boyunca defalarca, de­ğişimi gerektiren, karmaşa ya­ratan temel faktörler şunlar ol­muştur:

-Nüfus artar,

-Bu artış ihtiyaçları ve ilişkile­ri çoğaltır,

-Karmaşıklık oluşur, ardından kaos gelir,

-Kaosu çözmek için yeni araç­lar ve yaklaşımlar geliştirilir,

-Ancak bu çözümler, eskiye alışmış olanlarda korku ve direnç yaratır,

-Yeni sistemin kurucuları ise geleceği inşa etmek için mücade­le verir,

-Sonuçta tarihsel olarak hep olduğu gibi, yeni sistem galip ge­lir,

-Ve eski sistemin dönüşümü ile yeni bir düzen doğar.

İşte şimdi, bugün; dünya ve doğal olarak ülkemiz bir kez daha bu silsilenin gerekli kıl­dığı bir değişimin, hatta dönü­şümün eşiğinde. Yani değişimi gerekli ve zorunlu kılan karmaşa oluşmuş durumda. Çünkü lineer olmayan, nedensellik ve belirsiz­lik içeren, beklenmedik sonuçlar doğuran, kendi kendine organi­ze olan ve bağlama özgü dinamik­lerle şekillenen karmaşa, komp­like

 sistemlerle çözülemeyecek boyutta. Öyle ki bugünün ekono­mik, sosyal, kültürel sorunları, iklim değişikliği, eşitsizlik, ada­let yoksunluğu gibi çatışmalar – karmaşık sistemlerdir. Ve bu me­selelere, komplikasyona özgü, doğrusal ve kontrol odaklı yak­laşımlarla çözüm bulunamaz. Çünkü karmaşık sistemler, es­neklik, uyarlanabilirlik ve iş birliği gerektirir.

Bu noktada, bugünün Türk gençliği ve dünyadaki bilinçli nesiller bize dönüşümün yal­nızca teknolojik değil, aynı za­manda etik, sosyal ve çevresel boyutlarını hatırlatıyor.

Onlar, komplike sistemlerin (bilgisayarlar, otonom cihazlar, roketler, vb) ötesine geçerek kar­maşık sistemlerle çalışmayı öğ­reniyor. Örneğin dijitalleşme gibi komplike bir sistemi yalnızca bir araç olarak değil, insani değerler­le bütünleştirilen bir vizyon ola­rak ele alıyorlar. Bu gençler, be­lirsizlikle savaşmıyor; onun­la birlikte akmayı öğreniyor. “Kendi kendine yenilenme” ve “uyarlanabilirlik” gibi karmaşık sistem özelliklerini, kendi yaşam­larına ve mücadelelerine uygulu­yorlar. O yüzden sokaklarda as­lında bunu haykırıyorlar. Ve onlar direnmiyor; aksine, eskide kal­mak için direnenlere karşı kah­ramanca mücadele ediyorlar.

Ve bir gelecek sempatizanı olarak diyorum ki: Şu anda ge­lecek, bugüne bakıyor ve gülüm­seyerek “Devam edin, az kaldı…” diyor. Çünkü geleceğe vardığımız­da daha adil, daha sürdürülebilir bir aşamaya geçmiş olacağız. Ta­rih bunu hep böyle yazdı: Dö­nüşüm yalnızca bir tarafın za­feri değil, tüm sistemin evrimi­dir. O zaman daha iyi bir gelecek yaratmak için çalışmaya devam…