Gece çalışmasına farklı ücret mi var?
Bazı yatırımlarda, ihtiyaç ve talebe bağlı olarak geceleri de çalışılması gerekmekle birlikte, özellikle bazı sektörlerde çalışma süresinin günün 24 saatinde devam etmesi gerekmektedir. Gece çalışmalarında, İş Kanunu'nda bazı özel düzenlemeler getirilmiştir.
İş Kanunu'na göre, çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren dönem olarak tanımlanmıştır. Çalışma süresinin bir kısmının gündüz, bir kısmının gece dönemine rastlaması halinde; çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılacaktır. Örnek vermek gerekirse, 17:00-02:00 veya 24:00-09:00 saatleri arasındaki bir çalışma, gece çalışması sayılırken; 14:00-23:00 veya 03:00-12:00 saatleri arasında yapılan bir çalışma, gece çalışması sayılmayacaktır. Özellikle gece çalışmalarında farklı ücret ödenip ödenmeyeceği tartışma konusu olmaktadır.
Burada belirtilmesi gereken önemli bir nokta da, ara dinlenmelerinin çalışma süresinden sayılmayacağı hususudur. Başka bir ifadeyle çalışma süresi, ara dinlenmesi hariç çalışılan fiili süre ile çalışılmış sayılan hallerin toplamı olarak ortaya çıkar. Örnek vermek gerekirse, 16:00-24:00 postasının gece veya gündüz postası olarak değerlendirilmesinde ara dinlenmesi verildiği zaman önem kazanır. Bu postadaki çalışma, ara dinlenmesi 19:30-20:00 saatleri arasında ise gece çalışması; ara dinlenmesi 20:00-20:30 saatleri arasında ise, gündüz çalışması sayılacaktır.
İş Kanunu'nda gece çalışmalarının süresinin 7.5 saati geçemeyeceği ifade edilmiştir. İş Kanunu uyarınca gece çalışmalarında fazla çalışma yapılması mümkün değildir. Gece çalışması ihtiyacı, İş Kanunu'na göre; nitelikleri dolayısıyla devamlı çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına işçi postaları çalıştırılarak işletilen yahut nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde muhakkak doğmaktadır. Gece çalışması yapılması için ikinci ihtimal ise işverenin yönetim hakkına dayanarak vereceği kişisel karar sonucunda olabilir.
Yargıtay gece çalışmalarında 7.5 saatin üzerindeki çalışmaların fazla çalışma olarak değerlendirilmesi ve haftalık 45 saati aşıp aşmadığına bakılmaksızın yüzde 50 zamlı ödenmesi yönünde görüş bildirmiştir. Buna göre; işçilerin gece çalışmaları günde yedi buçuk saati geçemez. Bu hal de günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7.5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir.
Yine Yargıtay'a göre; iki posta sisteminin uygulandığı hastanede çalışan hemşire bunu bilerek işe girmiş olsa da, çalışma koşullarını belirleyen kaynaklar sıralamasında daha üst sıralarda yer alan yönetmeliğin, gece postalarında işçilerin 7.5 saatten fazla çalıştırılamayacaklarına ilişkin hükmü karşısında, iş sözleşmesi ile işyeri uygulamasının bağlayıcılığından söz edilemeyeceğinden, mevcut durum İş Kanunu'na göre işçiye haklı fesih imkanı vermektedir.
Bu husus özellikle iki vardiya çalışılan işyerlerinde daha hassas bir durum ortaya çıkarmaktadır. Zira iki vardiya sistemindeki çalışma başlangıç ve bitiş saatleri, yapılacak çalışmanın hukuki niteliğini de belirlemektedir. Şöyle ki; postalar halinde çalışılırken vardiyalar 08:00-20:00 ve 20:00-08:00 olarak belirlenirse, ilk vardiya gündüz çalışması, 2.vardiya ise gece çalışması olarak değerlendirilecektir. Bu durumda, gece çalışması 7.5 saati geçemeyeceğinden ve bu sürenin üzerindeki çalışmalar, haftalık 45 saatin içinde kalınsa bile Yargıtay kararları uyarınca fazla çalışma olarak değerlendirileceğinden, bu vardiya sistemi işveren açısından maliyetli olacaktır.
Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde posta sayısı 24 saatlik süre içinde en az üç işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenmelidir.
Yargıtay gece çalışmasının mevcut olduğu ancak gece ne kadar çalışıldığının tam belirlenemediği durumlarda ara dinlenme süresinin günlük çalışma süresine göre kademeli olarak belirlenmesi ve gece çalışmasının tespitine ilişkin belgelerin incelenmesi gerektiğini belirtmektedir.
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az 11 saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.
Gece çalışması için özel bir ücret sistemi öngörülmemiştir. Ancak, uygulamada gece çalışması için, "gece primi", "gece zammı" ve "vardiya zammı" ve benzeri isimlerle çeşitli ödemelere rastlanılmaktadır. Bu bağlamda işyeri uygulaması, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmeleriyle gece çalışması için ek ödeme öngörülmesi mümkündür.