Garanti gider karşılıkları matrahtan düşülebilmeli
Üretici ve ithalatçıların, sattıkları ürünler için garanti vermeleri yasal bir zorunluluk. Zorunluluk olmasa da piyasa koşullarında vazgeçilmez bir durum. Bu nedenle işletmelerin bir çoğu sattıkları ürünler için yasal düzenlemelerin zorunlu kıldığı sürelerin de ötesinde garanti veriyorlar. Elbette garanti süresine bağlı olarak ürünün fiyatı da değişebiliyor.
Garanti süresi içerisinde satılan ürüne ilişkin olarak ortaya çıkan ve garanti kapsamına giren sorunların giderilmesine ilişkin her türlü hizmetin, satıcı firma tarafından bedelsiz olarak verilmesi veya bazen de ürünün bedelsiz olarak değiştirilmesi gerekiyor.
Garanti kapsamında satış yapıldığında, satış bedeli doğrudan hasılat kaydediliyor. Bedelin bir kısmı daha sonraki yıllarda verilecek hizmetin karşılığı olsa da, gelir sonraki yıllara kaydırılamıyor. Çünkü yapılan işlem bir satış işlemi ve satış bedelinin de satışın yapıldığı dönemde gelir kaydedilmesi kaçınılmaz.
Tersi de mümkün değil. Satılan ürün nedeniyle sonraki yıllarda yapılacak olan harcamalar veya bedelsiz verilecek hizmetler için karşılık da ayrılamıyor. Daha doğrusu karşılık ayrılsa da gider kaydedilemiyor. Geçmişte bu konu tartışılmış, çeşitli uygulamalar yapılmış, ancak ne Gelir İdaresi ne de yargı organları, garanti gider karşılıklarının vergi matrahından indirimini hukuken olanaklı bulmamış. Farklı görüşler olabilir ama gelinen noktada bu görüşlerin bir anlamı yok. Uygulama, idare görüşü ve yargı kararları doğrultusunda netlik kazanmış. Mevzuat değişmedikçe uygulamanın değişmesi söz konusu değil.
Aslında vergi kanunlarında, gelir ve giderin ait olduğu dönemde vergilendirilmesini öngören çok sayıda düzenleme var. Peşin tahsil edilen hasılatın ilgili dönemde vergilendirilmek üzere bekletilmesini, peşin ödenen giderlerin de ilgili dönemde matrahtan indirilmesini sağlayan hükümler var. Yani vergi hukuku dönemsellik ilkesini öngörüyor.
Ancak garantili satışlarda dönemsellik ilkesi uygulanamıyor. Ne satış bedelinin bir kısmı sonraki yıllarda yapılacak harcamaların karşılığı olduğu için sonraki yıllara aktarılabiliyor, ne de sonraki yıllarda yapılacak bedelsiz hizmetler için karşılık ayrılabiliyor.
Aslında, vergi mevzuatında gelecekte gerçekleşecek gider ve zararlar için karşılık ayrılması suretiyle gider yazma olanağı veren düzenlemeler var. Güzel bir karşılık tanımı da var Vergi Usul Kanunu'nda. Kanun günün ifadesiyle, gerçekleşen veya gerçekleşmesi olası olan ancak tutarı kesin olarak kestirilmeyen ve işletme için bir borç niteliğinde olan zararları karşılamak üzere hesaben ayrılan tutar olarak tanımlıyor karşılığı. Tam da garanti gider karşılığının tanımı gibi. Ancak bu tanım, garanti gider karşılıklarının gider olarak matrahtan indirimi için yeterli değil. Özel bir düzenlemeye daha ihtiyaç var. Bir başka maddenin, garanti giderleri için karşılık ayrılabileceğini söylemesi gerekiyor. Böyle bir düzenleme de ne yazık ki yok. Böyle bir düzenleme olmalı mı sorusuna cevabım kesin olarak evet. Bir çok gerekçeyle cevabım böyle.
Öncelikle, gelir üzerinden ödenen vergilerde vazgeçilmeyecek bazı ilkeler var: Dönemsellik ve gelirin gerçek ve safi tutarı üzerinden vergilenmesi. Garanti kapsamında yapılan satışlarda bu ilkeler ne yazık ki mevcut yasal düzenlemeler izin vermediği için gereği gibi uygulanamıyor. Hasılat bir yılda gelir kaydediliyor, bu hasılatın elde edilmesi için yapılacak bazı giderler bir sonraki yıl gider kaydedilebiliyor.
Bir başka önemli gerekçe, muhasebe standartlarına uygun mali tablo hazırlayan şirketlerde garanti gider karşılıklarının ticari kazancın tespitinde dikkate alınıyor olması nedeniyle ticari kâr ile vergi matrahı farklılaşıyor. Dolayısıyla bu şirketlerde, tutarın büyüklüğüne bağlı olarak önemli bir matrah çıkmasına rağmen ticari kâr çıkmayabiliyor. Vergi var ama ortağa ödeyecek kâr payı yok yani. Bu da giderilmesi gereken bir çarpıklık.
Peki, böyle bir karşılık ayrılması kabul edilse, tutarı nasıl hesaplanacak? Çok zor değil bu hesabın yapılması. Muhasebe standartlarına uygun mali tablo hazırlayanlar yapıyorlar zaten bu hesabı. Pratik bir yöntem aranıyorsa, son üç veya beş yılın ortalaması dikkate alınarak, bir karşılık hesabı yapılabilir.
Özetle, vergi kanunlarının yeniden tartışıldığı ve yazıldığı bu günlerde mutlaka değerlendirilmesi gereken bir konu, garanti gider karşılıklarının vergi matrahından düşülmesi.rşılıklar?