Futbola neden yatırım yapılır?

Ünlü futbol ekonomisti Profesör Stefan Syzsmanski'ye göre: "futbol sonu olmayan bir kara deliktir ve buraya harcanan hiçbir para asla geri dönmez. Bu nedenle, futbol zenginler için pahalı bir oyuncaktır"

Bizim Doç. Dr. Kutlu Merih ile olan çalışmalarımızda gördüğümüz ve birlikte yayınladığımız Futbol Ekonomisi kitabımızda da saptadığımız üzere futbol bir kâr maksimizasyonu yapılacak bir yatırım aracı olmadığı gibi, futboldan para kazanmak ta çok mümkün değil.

Gerek Prof. Stefan Syzsmanski, gerekse biz futboldan para kazanılamayacağını açıkça belirtsek de, günümüzde yüz milyon dolarlara ulaşan bütçeleri ve milyar dolarlara varan piyasa değerleriyle adeta her biri devasa bir ekonomik örgüt olan futbol kulüplerine son zamanlarda ilgi çok artmaya başladı. Özellikle çok ciddi sermaye birikimi ve servet sahibi olan kişi ya da kurumlar futbol kulüplerinin hisselerini satın alıyor ya da onlara ortak oluyorlar.

O halde para kazanılması çok da mümkün olmayan bir alana insanlar/kurumlar neden para yatırıyor? Bu yazımızda bu konu üzerinde durmaya çalışacağız. Bu bağlamda futbol kulüplerine fon girişi nasıl oluyor, öncelikle bu konuyu anlatmamız gerekiyor.

Futbol kulüplerine yatırım nasıl yapılıyor?

Futbol kulüplerine yatırım günümüzde üç şekilde gerçekleşiyor. Bunlarda ilki ve klasik olanı, İngiltere örneğinde olduğu gibi kulüplerin şirket şeklinde kurulmuş olmaları nedeniyle herhangi bir yatırımcı kulüplerin hisselerinin bir kısmını ya da tamamını kulüpten doğrudan satın alabiliyor.

İkinci yöntem, şirket şeklinde organize olmuş ve borsaya açılmış olan kulübün hisseleri ya kulüpten ya da borsadan satın alınarak kulübe ortak olunabiliyor.

Üçüncü ve son yöntem, özellikle son birkaç yıldır çok gündemde olan ve tartışılan bazı fonlar sayesinde futbol kulüplerine ortak olmak. Bu yöntemle kulüplere ortak olunabildiği gibi aynı zamanda kulüplere oyuncu temini de mümkün olabiliyor.

Gelin biz şimdi endüstriyel futbolun model ligi olan Premier Lig'e bir göz atalım. Premier Lig'de hangi kulübe kim yatırım yapmış ya da diğer ifadeyle kulüplerin sahipleri kimler?

Dünyanın en değerli ligine ilgi çok fazla

Aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere Avrupa'nın en değerli ligleri olarak karşımıza beş büyük lig çıkıyor. Bu liglerin içinde en değerli lig olarak ta oyuncu bonservis bedelleri üzerinden hesaplanan 3.299.950.000 euroluk değeriyle Premier Lig'i görüyoruz. Premier Lig'i 2.6 milyar euroluk değeriyle İspanyol Primera Division izliyor.

Yine aşağıdaki tablodan hareketle beş büyük ligde yer alan toplam 98 takımın bonservis bedelleri üzerinden hesaplanan Lig değerleri 11.224.275.000 euroya ulaşıyor.

Ülke Lig Kulüp Sayısı Oyuncu Sayısı Toplam Değer (Bin euro) Kulüp Başına Ort.Değer (Euro)

İngiltere Premier League 20 536 3.299.950 164.997.500

İspanya Primera División 20 482 2.613.200 130.660.000

İtalya Serie A  20 584 2.230.800 111.540.000

Almanya 1.Bundesliga  18 507 1.702.875 94.604.167

Fransa Ligue 1 20 546 1.377.450 68.872.500

Premier Lig'i bu kadar değerli kılan en önemli özelliği ise her hafta sonu 170 ülkede yaklaşık 574 milyon insanın bu ligdeki maçları izliyor olmasından kaynaklanıyor. Oynanan futbolun kalitesi, rekabetin yüksekliği ve yaratılan futbol pastasının büyüklüğü ligi adeta Avrupa'nın ve dünyanın en değerli ligi haline getiriyor. Yine bu ligi en değerli kılan özelliklerden birisi de, en fazla yabancı sermaye girişinin olduğu lig olması. Son sekiz yılda Premier Lig'e giren yabancı sermaye 10 milyar euroya ulaşıyor. Bunda şüphesiz ki, ligde yer alan kulüplerin şirket statüsünde kurulmuş olmasının da rolü büyük. Çünkü, yatırımcı doğrudan kulübü satın alabilme olanağı ve şansına sahip.

Aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere Premier Lig'de top koşturan 20 kulübe, her biri değişik sektörden tam 33 farklı kişi ya da kurum ortak olmuş durumda.

Premier Lig'de kulüpler ve sahipleri (2011 itibariyle)

Premier Lig kulüpleri Kulüp sahibi Sektör

Arsenal Stan Kroenke (66.76%) Kroenke - G.Menkul & Spor Ürünleri Franchise

 Alisher Usmanov and Usmanov - madencilik,

 Farhad Moshiri (29.25%) Hill-Wood - Bankacılık

 Peter Hill-Wood (0.8%) Keswick - Bankacılık

 Sir Chips Keswick (0.3%) Rangers - Spor Yatırımcısı

 Rangers F.C. (0.2%) 

Aston Villa Randy Lerner Bankacılık ve Finans yatırımcılığı

Blackburn Rovers Venky's (India) Limited Poultry, İlaç ve Kozmetik

Bolton Wanderers Eddie Davies Elektrikli Ev Aletleri

Chelsea Roman Abramovich Petrol

Everton Bill Kenwright (27%) Kenwright - Tiyatro yapımcılığı

 Robert Earl (23%) Earl - Casino & Tur Operatörü

 Jon Woods (21%) Woods - Compüter Oyunları

Fulham Mohamed Al-Fayed Perakende

Liverpool Fenway Sports Group Fenway Spor Yatırımcılığı

 LeBron James James - Basketbol ve Spor yatırımcılığı

Manchester City Mansour bin Zayed Al Nahyan Petrol ve Endüstri yatırımcısı

Manchester United Malcolm Glazer Dondurulmuş Gıda, Spor Kulüpleri yatırımcılığı, G.menkul

Newcastle United Mike Ashley Spor Ürünleri

Norwich City Delia Smith (Joint 53%) Gıda Sanayi

 Michael Wynn-Jones (Joint 53%) yayıncı

 Michael Foulger (15%) Kümes hayvancılığı

Queens Park Rangers Lakshmi Mittal (33%) Mittal - Çelik

 Tony Fernandes (66%) Fernandes - Hava Yolu Taşımacılığı

Stoke City Peter Coates Bahis

Sunderland Ellis Short Mali yatırımcı

Swansea City Mel Nurse G.Menkul

Tottenham Hotspur Joe Lewis (85%) Lewis - İhracatçı

 Michael Ashcroft (4%) Ashcroft - Finans& Telekomünükasyon

Wigan Athletic Dave Whelan Perakendecilik

Wolverhampton Wanderers Steve Morgan G.Menkul

West Bromwich Albion Jeremy Peace Endüstri

Kimler neden futbola para yatırıyor?

Futbol asla bir kar maksimizasyonu yapılabilecek bir yatırım enstrümanı olmamakla birlikte, ancak dolaylı fayda maksimizasyonu sağlanabilecek bir yatırım alanı olarak karşımıza çıkıyor. Bu konuda yaptığımız çalışmalar da ortaya koymaktadır ki, futbol kulüplerinin ekonomisi rasyonel bir tabana dayanmadığı gibi, kâr maksimizasyonunun en önemli araçlarından maliyet minimizasyonu da bu sektörde çalışmıyor. Futbol ekonomisi, Doç. Dr. Kutlu Merih'in tespitlerinde de olduğu gibi asimetrik, inelastik ve irrasyonel bir yapıya sahip bir ekonomi görünümünde.

Futbolun günümüzde ulaştığı popülarite, onun tüm dünyada nüfuz gücünü artırıyor. Özellikle siyasi, iktisadi, mali ve yönetsel yönlerden futbol kulübü sahibi olmak ya da bir futbol kulübünde başkan olarak görev yapıyor olmak çok farklı ve dolaylı avantajlar/faydalar sağlıyor. Bunlar belki birer pozitif öge olarak değerlendirilebilir.

Bu faydaların başında özellikle futbol aracılığıyla daha geniş kitlelere ulaşarak satış ve pazarlama etkinliğini artırmak, siyasi çevre edinmek, yeni iş olanaklarına kavuşmak, sosyal bir network oluşturmak ve sosyal duyguların tatminini sağlamak açısından futbol çok doğal ve çok fonksiyonel bir yatırım alanı olarak değerlendirilebilir. Ancak olayın bir başka boyutu daha var ki, bu nokta son zamanlarda çok önemli hale geldi. Bu tam anlamıyla futbolun güzel yanını kullanarak kişisel çıkarların maksimize edilmesine olanak sağlıyor.

OECD'nin Temmuz 2009'da yayınladığı ve benim birkaç kez bu sütunlarda gündeme getirdiğim "Money Laundering through the Football Sector - July 2009" (Futbol Sektörü Aracılığıyla Para Aklamak) isimli raporda da sıkça vurgulandığı üzere, ne yazık ki futbol bugün aynı zamanda yoğun olarak bu işlere alet ediliyor. Özellikle transferler aracılığıyla çok önemli miktarlarda kayıt dışı para bu sayede sisteme sokuluyor. Yine, futbol sayesinde çok önemli tutarlara ulaşan boyutlarda vergi kaçırma söz konusu olabiliyor. Yine kulübü borçlandırmak suretiyle kendi firmalarına finansman olanağı sağlamak bu yöntemlerin başında geliyor. (Bu konudaki en çarpıcı örnek 2005 yılına kadar her sene kâr eden Manchester United kulübünün Amerikalı iş adamı Malcolm Glazer tarafından satın alındıktan sonra kulübün borç batağına saplanması gösterilebilir. Manchester United hatırlanacağı üzere kısa vadeli borçlardan kurtulabilmek amacıyla 2010 yılında 600 milyon sterlinlik uzun vadeli tahvil ihracını gerçekleştirmişti. Ancak bu kulübü rahatlatmaya yetmemiş olmalı ki, şimdi de Malcolm Glazer kulübün belirli miktardaki hissesini önümüzdeki aylarda Singapur borsasında (yaklaşık 1 milyar dolarlık ) halka arz edecek.

Bütün bunları da negatif yönler olarak değerlendiriyorum.

En zengin futbol kulüp sahipleri

Sıra İsmi Kulübü Serveti

      (milyar dolar)

1 Oleg Deripaska Kubani (Rusya) 28

2 Roman Abramovich Chelsea (İngiltere) 23.5

3 Lakshmi Mittal  Queens Park Rangers (İngiltere) 20.5

4 Amancio Ortega Deportivo (İspanya) 20.2

5 Paul Allen Seattle Sounders (Amerika) 17

6 Francois Pinault Renn (Fransa) 16.9

7 Silvio Berlusconi Milan AC. (italya) 9.4

8 Alisher Usmanov Arsenal FC. Ortağı (İngiltere) 9.3

9 Philip Anshutz L.A.Galaxy 8

10 John Fredriksen Valeranga(Norveç) 8