Futbol takımlarında ücret giderleri ile sportif performansı arasındaki i

Deloitte her yıl düzenli olarak Avrupa futbolunun finans raporunu "Annual Review of Football Finance" adı altında yayınlıyor. Deloitte, yayınladığı bu raporla Avrupa futbolunun parasal ve sportif performans olarak fotoğrafını çeker, analiz eder. Bu rapor aynı zamanda bazı sayısal verileri de araştırmacıların emrine verdiği için çok değerlidir. Sayısal verileri bu alanda önemli bir benchmark oluşturur. Bu kapsamda yer verdiği önemli analizlerden birisi de futbol takımlarının ücret-maaş giderleri ile sportif performans arasındaki ilişkiyi irdeleyen analizdir.

Bu haftaki yazımızda biz de bu konu üzerinde duracağız. Bu amaçla bir Kartezyen analizi yaparak, takımların ücretleriyle onların sportif performansları arasında nasıl bir korelasyon var? Onu açıklamaya çalışacağız. Bu analiz bize aynı zamanda Süper lig'de de yapılacak olası bir analiz için bir bakış açısı da verecek. Eğer Süper Lig takımlarımızın da ücret giderlerini saptama olanağımız olabilirse, bu analizi Süper Lig takımlarımıza da uygulamak isteriz.

Lig pozisyonu ile ücret maliyetleri arasındaki ilişki

Şüphesiz ki, futbol takımlarının en önemli giderlerinin başında oyunculara ödenen ücret-maaş ve prim harcamaları geliyor. Deloitte'un raporlarında yer verdiği bilgilere göre, 2003'ten bu yana Premier Lig'de yer alan takımların oyuncularına ödedikleri ücret ve maaş giderleri (ücret maliyetleri) ile ligdeki pozisyonları, yani sezon sonundaki dereceleriyle arasında güçlü bir ilişki bulunuyor. Ekonometrinin önemli istatistiki analiz yöntemlerinden olan korelasyon ve regresyon analizlerine göre çıkan sonuçların anlamlı olduğu görülüyor. Yapılan regresyon analizi sonucunu gösteren R2 değerinin Premier Lig'de 2003 ile 2010 sezonları arasındaki yüzde 63 ile yüzde 83 arasında değişiyor olması, bize bu iki değişken arasında çok güçlü bir ilişkinin bulunduğunu ortaya koyuyor. Yani bağımsız değişkenlerden birisindeki bir değişme, diğer değişkenin değerinin de artması ya da azalmasına yol açıyor.

Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği Futbol Endüstrisi Çalışma grubu üyelerinden sevgili arkadaşım ve dostum Dorukhan Acar'ın 17 Ekim 2011 tarihinde İstanbul'da düzenlenen Türkiye İç Denetim Kongresi, Futbolda Kurumsal Yönetim ve Denetim Paneli'ne sunduğu bildiride yer alan, Deloitte'in bazı verilerinin de desteğiyle yapılan küçük değişikliklerle sizlerle paylaştığımız aşağıdaki tabloda yer alan R2 değerinin bire yakın çıkması (R2 =0.8301), ücret giderlerindeki bir birimlik değişmenin, o takımın sportif performansını yüzde seksen üç etkilediğini bize gösteriyor. Bu etkileşimin geçen sekiz yedi senelik süre içinde yüzde altmış ile yüzde seksen üç arasında değişiyor olması, Premier Lig'deki takımların ücret ve maaşları ile sportif performansları arasında göz ardı edilemeyecek bir ilişkinin olduğunu bize gösteriyor.

En fazla harcamayı yapan, en fazla puanı topladı!

Premier Lig'de yer alan 20 takımının 2005-06 sezonunda toplam 1.187 milyon sterlin ücret gider maliyetine katlandığı; buna göre takım başına bu maliyetin ortalama 59.3 milyon sterlin olarak gerçekleştiği; bu harcamaları yapan kulüplerin toplamda 1063 puana ulaştıkları; en fazla harcamayı gerçekleştiren kulüplerin aynı zamanda toplam puandan da en fazla payı aldıkları ve buna göre sezonu daha üst sıralarda tamamladıkları görülüyor.

Ücret giderleri- sportif başarı karşılaştırması (2005-06 İngiltere / Premier Lig)

Dört ana koordinata ayırdığımız yukarıdaki tabloda, "Yüksek Gider-Yüksek Performans" koordinatlarında altı takımın Chelsea, Manchester United, Arsenal, Liverpool, Newcastle ve West Ham'ın yer aldığını görüyoruz. Kulüplerin başında yer alan rakamlar, o takımın sezon sonunda ligdeki sırasını gösteriyor.

"Düşük Gider-Yüksek Performans" koordinatlarında yer alan takımlardan Tottenham yılık 53.3 milyon sterlinlik ücret maliyetiyle ligi beşinci sırada bitirirken, Blackburn 39.7 milyonluk maliyetiyle ligi 6. sırada, 39.1 milyonluk maliyetiyle Bolton 8. sırada, 38.4 milyon sterlinlik maliyetiyle Wigan'ın da sezonun 10. sırada tamamladıkları görülüyor.

"Düşük Gider-Düşük Performans" koordinatlarında yer alan diğer 10 takım ise Premier Lig'de aradığını bulamayanlardan. Bu takımlardan Birmingham, Sunderland ve WBA ise ligde tutunamayıp Championship'e düştüler.

Yine bu tabloya göre altı kulüp (Chelsea, Manchester United, Arsenal, Liverpool, Newcastle ve West Ham) ortalama Ücret maliyetlerinin üzerinde gider bütçesine sahip görünürken, geride kalan 14 takımın ücret gider harcamalarının 59,3 milyon Sterlin ortalama ücret giderinin altında bir maliyetle Premier Lig'de rekabet etmeye çalıştıkları görülüyor. Bu durum aslında Premier Lig'de parasal anlamda haksız bir rekabetin de olduğunu bize gösteriyor.

Premier Lig'in 2003-2010 sezonları arasında, ücret maliyetleri ile sportif performans arasındaki en güçlü ilişkinin varlığını 2005-06 sezonunda görüyoruz. Bu dönemlere ilişkin yapılan regresyon analizlerinde ücret maliyetleri ile Sportif Performans arasındaki ilişkinin önemini ortaya koyan R2 değeri 2003 yılında %63 düzeyinde hesaplanırken, 2008-09 sezonunda bu değer % 60 olarak belirlendi.

Chelsea, Manchester United, Arsenal, Liverpool ve Manchester City gibi üst düzey kulüplerin dışındaki diğer kulüplerde R2 değerinin %13 civarında çıkıyor olması, bu analize başka değişkenlerin de eklenmesini zorunlu kılıyor. Bu kulüplerin dışındaki kulüplerde bu ilişki çok güçlü görünmüyor.

En fazla harcayan kulüp Chelsea

Premier Lig takımlarının 2005-06 sezonu itibariyle Premier Lig'de yapmış oldukları ücret giderleri ile sezon sonundaki sıralamalarını/puan durumlarını gösteren aşağıdaki tabloya göre, Premier Lig'de anılan sezonda en fazla ücret gider maliyetine sahip takım olarak 172.1 milyon sterlin ile Chelsea'yi görüyoruz. 2005-06 sezonunu Jose Maurinho yönetiminde 91 puanla şampiyon olarak tamamlayan Chelsea'nin ücret maliyetleri, Premier Lig'deki toplam 1.187 milyon sterlinlik yıllık ücret maliyetlerinin %14.49'unu oluştururken, Chelsea'nin o sezon toplam puanların da %8.6'sını topladığı görülüyor.

Premier Lig 2005-06 sezonu puan ve ücret gideri tablosu

  Ücret Gid.   Puan  Top.Gider

Takımlar Milyon £ Puan Payı (%) İçin.Payı(%)

1 Chelsea 172.1 91 8.6 14.49

2 ManUtd.  121.1 83 7.8 10.19

3 Liverpool 90.5 82 7.7 7.62

4 Arsenal  101.3 67 6.3 8.53

5 Tottenham   53.3 65 6.1 4.48

6 Blackburn 39.7 63 5.9 3.34

7 Newcastle 79.3 58 5.5 6.67

8 Bolton 39.1 56 5.3 3.29

9 West Ham 65.1 55 5.2 5.48

10 Wigan 38.4 51 4.8 3.23

11 Everton 44.8 50 4.7 3.77

12 Fulham  39.4 48 4.5 3.32

13 Charlton  23.7 47 4.4 1.99

14 Middlesbrough 34.7 45 4.2 2.93

15 M.City  54.2 43 4.0 4.57

16 Aston Villa  50.4 42 4.0 4.43

17 Portsmouth  54.7 38 3.6 4.61

18 Birmingham  26.6 34 3.2 2.24

19 WBA  21.8 30 2.8 1.83

20 Sunderland  37.1 15 1.4 3.12

 Toplam 1187.3 1063  

 Ortalama  59.365 53.15 

Kaynak: Deloitte'un yıllık raporlarından derlenerek oluşturulmuştur.

Yukarıdaki tabloyu analiz ettiğimizde; 2005-06 sezonunda ilk yedi sırayı alan (Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi'ne giden) kulüplerin toplam ücret ve maaş giderinin yüzde eli beşini gerçekleştirirken, aynı zamanda toplam puanın da yüzde kırk sekizini topladıklarını görüyoruz.

Yine bu tabloya göre, ortalama 59.3 milyon sterlin düzeyindeki ücret maliyetlerinin altında 14 takımın bulunduğunu, kalan altı takımın ücret maliyet bütçesinin ise lig ortalamasının üzerinde gerçekleştiğini gözlemliyoruz.

Ücret giderleri: İki tarafı keskin bıçak

Bu harcamaların iki farklı fonksiyonu bulunuyor. Ücret giderlerinin artması, takımda daha kalifiye/yetenekli (yıldız) oyuncuları istihdam etmeye olanak sağlarken, diğer taraftan da takım giderlerini önemli ölçüde etkiliyor. Bir yandan bu oyuncular ile takımın gelirlerinde (forma satışı, sponsorluk sözleşmeleri, medya ve reklam kontratları, kombine kart satışlarında) önemli artışlar kaydedilip, bu sportif performansa dönüşürken, diğer taraftan da bu gider kalemi kontrol altına alınmaz ve gelirlerle bir denge içinde götürülmezse, zaman içinde sportif performansı tehdit eder noktaya gelebiliyor. Her iki halde de takımın direkt sportif ve mali performansını etkileyen bu gider kalemi aynı zamanda kulüpler arasında haksız rekabetin gelişimine de olanak sağlıyor… Büyük bütçe ve gelire sahip kulüpler daha fazla para ödeyerek, daha yıldız oyuncuları kadrolarında istihdam ederken, küçük bütçeli takımlar bu rekabete yetişemiyor. Bu durum da doğal olarak, büyük takımlara haksız rekabet üstünlüğü sağlıyor. Bu nedenle takımların yılık ücret giderleri her iki sebepten dolayı UEFA tarafından "Finansal Fair Play Kriterleri" kapsamında kontrol altına alınmaya çalışılıyor. Bu kriterlere göre takımların oyuncularına ödedikleri/ödeyecekleri yılık ücret ve maaşların, toplam giderlerin yüzde yetmiş beşini geçmemesi tavsiye ediliyor.

Sonuç

2005-06 sezonu mali verilerine göre Premier Lig kulüplerinin ücret ve maaş giderleri ile sportif performansları arasında güçlü bir ilişkinin bulunduğu görülüyor. En çok parayı harcayan kulüplerin, en başarılı sportif performansa ulaştıkları gözlemleniyor. Ücret maliyetlerinin kulüplere etkisinin iki yönlü olduğunu yine bu analizimizde gözlemleyebiliyoruz. Bir taraftan bu gider kaleminin kontrol edilemez duruma gelmesi, kulüplerin sportif performanslarını zaman içinde tehdit edebilecek, onların rekabet güçlerini olumsuz etkileyebilecek özelliklere sahipken, diğer taraftan yüksek maliyetli yıldız oyuncuların kadrolarda istihdam ediliyor olması, kulübün popülaritesinin artmasına ve buna bağlı olarak gelir kalemlerinde önemli artışlara yol açabiliyor. Bunların yanı sıra, ücret maliyetlerinin hem rekabetin düzenlenmesi, hem de kulüplerin sağlıklı bir mali yapıya kavuşturulabilmesi açısından, UEFA tarafından da kullanılan en önemli enstrümanlardan birisi olduğunu da göz ardı etmememiz gerekiyor. Bu bütçeleri optimal ve doğru olarak yöneten kulüplerin mali yapılarının daha sağlıklı ve sağlam olduğunu görüyoruz. Bu anlamda öz olarak söyleyebiliriz ki, kulübün doğru yönetilmesi mali başarıyı, mali başarı da sportif başarıyı getirebiliyor.