Fizibilite raporu nasıl hazırlanmalı
Onur ÇELİK - YMM/Bağımsız Denetçi
Bilindiği üzere işletmeler yaşamlarına devam etmek için, gerek eskiyen ya da hasar gören fabrika ya da tesislerin yenilenmesi için yapılan yenileme/modernizasyon yatırımlarıyla gerekse de mevcut üretim kapasitesini arttırmak veya yeni üretim alanlarına girmek amacıyla yapılacak tevsi (genişleme) ve greenfield (sıfır) yatırımları gerçekleştirmek zorunluluğu ile yüz yüze kalmaktadır.
Bu çerçevede işletmenin yönetim kurulu, işletme yönetiminden gelen yatırım önerisinin değerlendirilmesi, fizibilite çalışmalarının yapılması, yatırıma karar verilmesi halinde ise bütçelerinin oluşturulması ve yatırım projesinin uygulanma sürecinin takibini titizlikle gerçekleştirmelidir. Verilen her yatırım kararı sermaye harcamasını gerektirmekte olup, yanlış yatırım kararı veya yatırımın hayata geçirilme aşamasında yapılacak hatalar ciddi zararlara sebep olabilecektir.
Süreç nasıl yönetilmeli
Yatırım önerisi için, gerekli olması halinde öncelikle pazar araştırması yapılmalıdır.Pazar araştırması kapsamında yatırımın ekonomik ömrü boyunca talep tahmin projeksiyonları ile üretilecek ürünlerin ve yan ürünlerin satış fiyatına ilişkin tahminler pazar araştırması raporunda yer alan veriler paralelinde belirlenir. Daha sonraki aşamada ise yapılacak yatırıma ilişkin teknik özelliklerin (kapasite, proses vb.) belirlenmesi ve teknoloji seçimine karar verilmesi gerekmektedir.
Teknoloji seçimine de karar verildikten sonra yapılacak yatırımın finansal değerlendirilmesinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu aşamada teknik çalışmalar sonucunda belirlenen kapasite ve ilgili teknik özelliklerdeki makine ve ekipmana ilişkin sermaye harcamalarıyla fizibiliteye baz tüketim değerleri olan hammadde, fire, enerji, işçilik harcamalarından oluşacak toplam sermaye harcamaları ile, pazar araştırması sonucunda belirlenen talep miktarı ve satış fiyatları kullanılarak elde edilecek toplam gelir baz alınarak, önerilen yatırıma ilişkin nakit akım tablosu hazırlanır.
Nakit akım tablosu tek bir para birimi üzerinden hazırlanmakla birlikte, tedarik ve satış fiyatlarına ilişkin zorunluluklar nedeniyle farklı para birimleri ile yapılacak harcama ve elde edilecek gelir kalemleri için kur öngörüleri belirlenmeli ve temel para birimine dönüş yapılmalıdır.
Yatırım projesinin finansal değerlemesi ise projenin inşaat süresi ve ekonomik ömür dönemini kapsamakta olup bu süreçte elde edilecek nakit akımlarına, yatırım projeleri değerleme yöntemleri olan net bugünkü değer (NBD), iç kârlılık oranı (İKO) ve geri ödeme süresi (GÖS) yöntemleri tatbik edilerek gerçekleştirilir.
Yatırım projesinin finansal değerlemesinde, yatırım tutarı (capex), satış fiyatları, maliyetleri oluşturan ana kalemler (opex), yatırım süresi gibi yatırımın verimliliğini etkileyen temel unsurlarda ortaya çıkabilecek belirsizlikler (değişiklikler) dikkate alınmalı ve farklı değerler kullanılarak çeşitli senaryolar hazırlanmalıdır. Söz konusu senaryolara göre oluşan net bugünkü değer, iç kârlılık oranı ve geri ödeme süresi ayrıca hesaplanmalı, duyarlılık analizleri yapılmalı ve alternatif sonuçlar hazırlanacak raporda yerini almalıdır.
Şayet yatırım yapılan ülke veya bölgeye özel olarak verilen yatırım teşvikleri varsa (vergi indirimi, arsa tahsisi, kredi desteği, istihdam desteği, enerji desteği, çevre desteği, ar-ge teşviki vb.) bu devlet destekleri de fizibilite raporunda ayrıca belirtilmeli ve hesaplama sürecinde mutlaka dikkate alınmalıdır.
Önerilen yatırıma ilişkin finansal değerleme tamamlandıktan sonra, fizibilite raporu üst yönetime gönderilir ve onlarından onayından sonra yönetim kuruluna sunulur.Yönetim Kurulunun da nihai onayının alınmasının ardından yatırım projesi hayata geçirilmek üzere ilgili çalışmalar başlatılır.
Fizibilite raporuna uygunluğun kontrolü
Yatırım projesi gerçekleştirilirken, projenin seyrinin fizibilite raporuyla uyumunun kontrolü de en az projenin hazırlanması süreci kadar önemlidir. Özellikle raporun hazırlanma sürecinde kullanılan parametrelere ilişkin varsayımlar ile yatırım ve işletme döneminde gerçekleşen fiili durum kıyaslanmalıdır. Bu kapsamda başta yatırım süresi ve yatırım harcaması doğru belirlenmiş mi, üretim ve satış hacimleri doğru hesaplamış mı, bu çerçevede elde edilmesi planlanan nakit akımı elde edilebilmiş mi soruları mutlaka sorulmalıdır. Projenin akıbetini belirleyen bu unsurlar zaten karlılık ve geri ödeme süresi hesaplamalarının temel verileri olduğu için aynı zamanda bu noktada da kontrol gerçekleştirilmiş olacaktır.
Sonuç;
Fizibilite çalışması, bir yatırım projesinin uygulanabilirliğinin önceden belirlenen kriterlere göre belirlenmesidir.Yine bu projeden ne kadar kar veya zarar elde edileceği de bu çalışmalar sayesinde ortaya çıkacaktır.
Özellikle Türkiye gibi kıt sermaye kaynağına sahip ülkelerin işletmeleri, yatırım yapıp yapmayacağına karar verirken farazi hesaplamalara göre değil mutlaka matematiksel hesaplamalara dayanan finansal modeller kullanarak hareket etmelidir. Aksi yönde alınacak kararlar maddi ve manevi hüsranlarla sonuçlanacaktır.