Faydalı inovasyon faydalı regülasyon

Bir önceki yazıda geçtiğimiz ay Japonya’da gerçekleşen Society for Advancement of Socio-Economics (SASE) Konferansı’nda düzenlediğim “Finansal Teknolojilerin (FinTech) Yönetişimi ve Regülasyonlar” panelinden bahsetmiş, finansal teknolojilerin oturumda tartışılan son gelişmelerini sizlerle paylaşmıştım. Bu panelde finansal teknolojilerle birlikte öne çıkan bir diğer önemli konu da “faydalı inovasyon” başlığıydı.

Ekonomide faydalı inovasyonlar: '3C' ile gelen radikal dönüşüm

Konuşmacılardan Yale Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Shyam Sunder, ekonomi alanındaki üç büyük inovasyona (3C) dikkat çekti. Madeni para/para (Coins/currency), kredi (Credit) ile ticari bankacılık ve sigortadan (Commercial banking and insurance) oluşan 3C’de yaşanan köklü değişim ve dönüşüm sürecini aktardı. Yüzyıllar önce, kredinin icadı 'kazanç ve tüketimde zaman kayması'na olanak vererek modern uygarlığın yaratılmasında kilit rol oynadı. Bankacılar, konut ve ticareti finanse etmek için tasarruf toplarken, sigorta sektörü, bireyleri ve aileleri nispeten küçük bir maliyetle olası zararlardan korumaya başladı. Finans alanındaki en önemli faydalı inovasyonların arasında çok uzun zaman önce gerçekleşen bu gelişmelerin yanı sıra henüz geçen yüzyılda icat edilen ATM’ler ile bilgisayar yazılım ve donanımları da yer alıyor. Günümüzde artık gelecekte ATM’lerin de yerini alacak alternatifleri konuşuyoruz.

İnovasyon küreselleştiriyor, kişiselleştiriyor ve sanallaştırıyor

Öte yandan finansal inovasyon çeşitli finansal hizmetleri 'küreselleştiriyor', 'kişiselleştiriyor' ve 'sanallaştırıyor'. Bu konuyu toplantıya davet ettiğim Japonya Merkez Bankası Ödeme Sistemleri Bölümü Direktörü Dr. Hiromi Yamaoka da özellikle vurguladı. Finans dünyasında bilgi teknolojileri devleri de dahil olmak üzere birçok yeni ve büyük girişim var. Büyük veri ve küresel platformlar gibi yeni 'sistemik önem' alanları ortaya çıkıyor. Finansal yenilikler ve teknolojiler, yapay zeka kullanımı yoluyla yüksek frekanslı alım-satım işlemlerini kolaylaştırarak finansal piyasaların verimliliğini ve likiditesini artırabiliyor. Bununla birlikte her yeniliğin arzu edilen faydayı sağlayıp sağlamadığını da sorgulamak gerekiyor.

Her inovasyon faydalı mıdır?

İyi bilinen örneklerin ötesinde, aslında tüm inovasyon ve yeniliklerin topluma fayda sağlamadığı aşikar. Yüklü sabit maliyetlere, nispeten düşük değişken maliyetlerin de eklenmesi, ölçek ekonomisini finansal hizmetler sektörüne de getirdi. Bunun bazı faydaları elbette mevduat sahipleri ve diğer finansal hizmet alanlarla paylaşılıyor. Ancak bu değişiklikler büyük ölçekli ekonomilerde finans sektöründeki şirketlerin kontrol edilemeyen devlere dönüşmesi ve yaygın rant arayışını da beraberinde getirdi. Klepto-para birimlerinin kripto-para birimleri maskesi altında tanıtımı buna son örneklerden. Dolayısıyla yeni bilgi teknolojilerinin finansal hizmetlerin geliştirilmesi, etkinlik ve verimliliğinin arttırılmasına sürdürülebilir katkı sağlaması, etkili düzenleyici ve denetleyici mekanizmaları dikkate almamızı gerekli hale getiriyor. Zira kontrol edemediğiniz her şey bir risk taşıyor.

Faydalı regülasyon

Finansal Hizmetler sektöründe, aslında sayıları giderek artan pek çok düzenleme mevcut. Basel bankacılık düzenlemeleri, Dodd-Frank Wall Street Reformu ve Tüketici Koruma Yasası, Kapsamlı Sermaye Analizi ve Değerlendirmesi (Comprehensive Capital Analysis and Review -CCAR), Veri Koruma Düzenlemeleri (General Data Protection Regulation -GDPR), AB Piyasa ve Finansal Araclar Direktifi (Markets in Financial Instruments Directive –MiFID II), Ödeme Hizmetleri Direktifi (Revised Payment Service Directive -PSD2) bunlardan bazıları ve her biri de önemli değişiklikler getiriyor. Bu düzenlemeler bir yandan sistemin etkin çalışmasını hedefl erken, öte yandan dünyanın en büyük bankalarına yılda 4 milyar ABD dolarının üzerinde maliyet yaratabiliyor. Zira bunlara yönelik işlemlerin çoğu hala manuel olarak yapılıyor. Her yeni düzenleme ilave uyum ve revizyon sürecini, maliyetli yeni yazılımların kullanılmasını gerektiriyor. Düzenlemelerden azami fayda sağlama isteği, bütün bu zorlukları çözmeye ve azaltmaya odaklı, daha akıllı ve faydalı düzenlemeleri olanaklı hale getiren yeni bir alanın ortaya çıkmasını da sağladı. “RegTech” olarak adlandırılan bu alan bir başka yazının konusunu oluşturacak.