Eşek Arılarından Temasek'e: ıktisadi Ezberlerimizi Bozmak

KÜRESEL BAKIŞ / Murat Yülek myulek@aya.yale.edu Bazı aerodinamik uzmanlarının yaptığı heseplara göre, vücut ağırlığıyla kanat yüzeyi arasındaki oran ve kanat çırpma frekansı sebebiyle, eşek arılarının uçması "teknik" olarak imkansızdır. Eşek arıları böyle bir aerodinamik uzmanlığına sahip olmadıkları için, kafalarını bu hesaplara takmaz ve bu teknik imkansızlığın farkında olmadan rahatlıkla uçmaya devam ederler. Başka bir sahaya geçelim. "İşletmecilik kurallarına" göre, ülke içi hinterlandı pratik açıdan sıfır olan Singapur'dan dünyanın en başarılı ve kârlı havayollarından birisi olan Singapur Havayolları'nın ortaya çıkmaması gerekirdi. Kendi alanının seksen katı olan sömürgesi Zaire bağımsızlığını kazandıktan sonra bir daha kendine gelemeyerek iflasını ilan eden Belçika Havayolları (SABENA) ya da kısmen benzer sebepten ortadan kalkan İsviçre havayolları buna güzel örneklerdendir. Vaktiniz olduğunda Singapur havayollarının hikayesini okumanızı tavsiye ederim. Yine bir başka saha. MBA derecelerini 1990'lı yıllar ve öncesinde alanlar, satış kanalı yer seçiminde standart yaklaşımın, kurulan satış noktalarının birbirlerinden müşteri çalmamaları olduğunu öğrenirlerdi ("yamyamlık"). Oysa Starbucks'ın MBA derecesi olmayan kurucusu Howard Schultz'un kullandığı önemli stratejik araçlardan bir tanesi bazı lokasyonlara birbirine yakın çok sayıda Starbucks açarak yeni rakiplerin bölgeye girmesini engellemekti. ABD'de bir çok şehirde önemli meydanlara birbirine yakın bir çok Starbucks dükkanı görürsünüz. Tabii olarak, pazarlama hocaları artık meseleye farklı bakıyorlar. Gelelim Temasek'e. Dünyanın en köklü ve halen en büyük bankalarından olan Citibank'ı Abu Dhabi Yatırım Otoritesi'nin "kurtarması" sizi şaşırtmadıysa, Asya krizinin üzerinden daha 10 yıl geçmeden küçük bir ada devletindeki bir devlet şirketi olan Temasek'in Merrill Lynch'e yaptığı yine "kurtarma" olarak adlandırabileceğimiz operayonunu tekrar değerlendirin. Ancak, önce Singapur'un serüvenine nereden başladığını hatırlamakta fayda var: .Alanı 700 kilometrekareyi bulmayan bir adacık olan Singapur'da, değil petrol gibi para getiren tabii kaynaklar, içme suyu dahi bulunmuyor. Ülke inşaat ve reklamasyon için gereken taş ve kayayı dahi yurt dışından ithal etmek zorunda. .Daha 1950'li yıllarda dahi Singapur, tarihi 100 yılı bulmayan bir Asya limanının etrafında fakir Çin'li ve Malay nüfusun yer aldığı önemsiz bir adaydı. .İlk toplu konut projeleriyle, nüfusun bir bölümü apartman dairelerine (zorla) taşıtıldığı zaman, ailelerin bir bölümü gizlice inek ve koyunlarını da yanlarında apartman dairelerine taşımışlardı. İşte tarihi yüzyıla uzanmayan böyle bir ülkecikte kurulan ve bir açıdan bizdeki Sümerbank'a da benzetebileceğimiz, devlete ait bir yatırım şirketi olan Temasek (şu anda, halihazırdaki Başbakan'ın karısı ve önceki Başbakan Lee Kuan Yew'un gelini olan başarılı bir mühendis tarafından tarafından yönetiliyor!), 2007 yılında, kapitalizmin küresel seviyesindeki "ikonlarından" birisi olan Merril Lynch'i kurtarıyor. Yani bir bakıma, 21. yüzyılın başında, bir adacıktaki devlet kapitalizmi, ABD merkezli küresel özel finansal kapitalizmi kurtarmış oluyor. Ezberlerimizi gözden geçirmekte sizce de fayda var mı? Örneğin dar çerçevede, Sümerbank, örneğini ele alalım: .Biz yönetişim ilkelerini daha iyi uygulayabilseydik Sümerbank'ı yaşatabilip dünyaya sadece mal değil sermaye ihraç eden bir grup haline getirebilir miydik? .En azından, Sümerbank'ı daha iyi fiyatlara satabilir miydik? .O da olmuyorsa bir çok fabrikasını fiilen kapatarak park bahçe yapmak yerine özel sektöre daha da geliştirmesi için verebilir miydik? Yoksa Sümerbank'ın kapanan tüm fabrikaları ekonomik olarak fizibl olmayan projeler miydi? .Bunların hiç biri olmuyorsa en azından isim hakkını satarak devlete sembolik de olsa bir kazanç sağlayabilir miydik? Sümerbank sadece bir örnek. Önemli olan, ister kamu, ister özel sektörde olsun, stratejik kararlarımızda ideolojilerin karanlık dünyasından kaçarken bu kez ezberciliğin sığ denizlerinde karaya oturmamak.