Erkan, kasayı “eksi” 61 milyar dolarla devraldı
Merkez Bankası’nın ilk kadın başkanı olarak koltuğa oturan “en genç finans profesörü” unvanlı ve dünyada "Müthiş Türk Kızı" olarak anılan, aynı zamanda DÜNYA Gazetesi yazarı Hafize Gaye Erkan, swaplar (ödünç dövizler) düşüldüğünde önceki yönetimden kasayı “eksi” (-) 61,2 milyar dolar rezervle devraldı.
BDDK Başkanlığı’na atanarak Merkez Bankası Başkanlığı görevini Erkan’a devreden Şahap Kavcıoğlu’nun Banka’daki görevine başladığı 19 Mart 2021’de “brüt” rezervler 93,2 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. Banka’nın brüt rezervi, 2 Haziran 2023 itibarıyla kâğıt üzerinde 100,5 milyar dolar oldu. Ancak bankaların tutulan zorunlu karşılıkları ve Merkez Bankası’ndaki mevduatlar düşülünce “net” rezerv 13,7 milyar dolardan “eksi” (-) 5,7 milyar dolara geriledi. Net rezervde bu dönemdeki erime 19,4 milyar dolara ulaştı.
19 Mart 2021’e göre brüt rezervdeki artış ise tamamen swaplardan (takas) kaynaklandı. Swaplar hariç tutulduğunda Merkez Bankası’nın net rezervinin eksi (-) 61,2 milyar dolar olduğu hesaplandı. Buna göre ulusal ekonominin bu tutarda yeni rezerv kazanması durumunda net rezerv ancak sıfıra yükselecek. Şahap Kavcıoğlu’nun görev döneminde Merkez Bankası’nın swaplar hariç net rezervi 12,8 milyar dolar daha azaldı. Başka deyişle “eksi” rezerv bu tutarda büyüdü.
TL yüzde 64 değer yitirdi
Politika faizinin idari kararla kademeli olarak hızla düşürüldüğü bu dönemde Merkez Bankasının döviz rezervlerinin hızla eriyerek eksi yönde büyümesinde, yükselişe geçen dövizin ateşini düşürmek için açıktan ve kapı arkasından yapılan müdahale satışları etkili oldu. Ancak buna rağmen, Kavcıoğlu’nun göreve geldiği 19 Mart’ta 7,4573 TL olan dolar kuru, 2 Haziran’a kadar olan dönemde TL karşısında yüzde 178,3 değerlenerek 20,7529 TL’ye yükseldi. Başka deyişle TL, bu dönemde dolar karşısında yüzde 64,1 değer yitirdi. Merkez Bankası döviz alış kurlarına göre dolar kuru geçen haftayı ise son işlem gününde 23,4314 TL düzeyinden kapadı.
MB faizinde rekor indirim
Şahap Kavcıoğlu Merkez Bankası Başkanlığı görevine başladığında Banka’nın “politika faizi” olan 1 hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 19 düzeyinde bulunuyordu. İzleyen dönemde siyasi iradenin beklentisi doğrultusunda politika faizinde 24 Eylül 2021’den itibaren indirim süreci başlatıldı. Kavcıoğlu’nun görevde olduğu yaklaşık 2 yıl 3 aylık dönemde politika faizi kademeli biçimde toplamda 10,5 puan düşürülerek yüzde 8,5’e kadar indirildi.
Piyasa faizleri yükseldi
“Enflasyon faizin sonucudur” düşüncesinden hareketle politika faizinin sert biçimde düşürüldüğü 19 Mart 2021- 2 Haziran 2023 döneminde, bu politika ile piyasa koşulları örtüşmedi; kredi ve mevduat faizlerinde ise aksine yükseliş yaşandı. İndirim sürecinde; politika faizi ile piyasa faizleri ayrıştı; piyasa için politika faizi gösterge olmaktan adeta çıktı. Tüketici (ihtiyaç, taşıt, konut) kredilerinin 19 Mart 2021 itibariyle yüzde 21,43 olan ortalama faiz oranı 2 Haziran 2023 itibarıyla yüzde 35,67’ye, çeşitli vadelerdeki TL mevduatın ortalama faiz oranı da yüzde 16,80’den yüzde 26,93’e yükseldi.
Enflasyonun seyri
Kavcıoğlu döneminde Merkez Bankası politika faizinde kaydedilen rekor indirime rağmen piyasa faizleri tersine yükselirken, bu indirimlerin enflasyona düşüş yönünde bir etkisi de görülmedi.
Temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olan ve para politikasını uygulamakla görevli Merkez Bankası’nın başına Kavcıoğlu geldiğinde veris i alınan en son yıllık enflasyon (TÜFE) oranı, Şubat 2021 itibarıyla yüzde 15,61 düzeyinde bulunuyordu. İzleyen dönemde; faiz indirimlerinin başladığı Eylül 2021’den sonra da yükselişine devam eden enflasyon Ekim 2022 sonu itibarıyla yıllık yüzde 85,51’e kadar yükseldi. İzleyen dönemde agresif biçimde kurun baskılanması ve baz etkisiyle gerileyen enflasyon Nisan 2023 sonunda yüzde 43,68’e indi. Mayıs ayında ise doğal gaz fiyatının endekse etkisinin sıfırlanmasıyla aylık enflasyonun yüzde 0,04 çıkması sonucu yıllık enflasyon yüzde 40’ın altına inmiş oldu.
Ancak kurlarda seçim sonrası başlayan ve geçen hafta ivme kazanan yükselişe bağlı “maliyet enflasyonu” yanında, baz etkisinin önümüzdeki aylarda ortadan kalkacak olmasının da etkisiyle enflasyonun yeniden yükseliş trendine girmesi bekleniyor.