Enflasyonda yükseliş devam ediyor
TÜİK’e göre tüketici fiyatları bazında enflasyon martta yüzde 3,16 oldu, yılın ilk çeyreğinde yüzde 15,06’ya, yıllık bazda yüzde 68,50’ye ulaştı.
Geçen yıl haziranda göreve gelen yeni ekonomi yönetiminin uyguladığı ve temel önceliği enflasyonla mücadele olan “sıkı para” politikasına rağmen, enflasyonda yükseliş sürüyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı mart ayı enflasyon gerçekleşmelerine göre Türetici Fiyat Endeksi’nde (TÜFE) önceki aya göre artış yüzde 3,16 olarak gerçekleşti. Böylece yılın ilk çeyreğindeki kümülatif enflasyon yüzde 15,06’ya ulaştı. Geçen yılın ilk çeyreğinde enflasyon yüzde 12,52 olmuştu.
Aylık enflasyonun geçen yılın aynı ayındaki yüzde 2,29’luk düzeyinde üzerinde gelmesi ile şubat sonunda yüzde 67,07 olan yıllık enflasyon da yükselişe devam ederek mart sonu itibarıyla yüzde 68,50’ye kadar çıktı. Böylece yıllık enflasyonda kesintisiz yükseliş süreci 9 aya ulaştı. On iki aylık ortalamalara göre yıllık enflasyon da yükselişini sürdürerek şubat sonundaki yüzde 55,91’lik düzeyinden, mart sonunda yüzde 57,50’ye çıktı.
En yüksek artış eğitimde
TÜFE kapsamındaki ana harcama gruplar içinde en yüksek aylık artış, yüzde 13,08 ile eğitimde yaşandı. Bu grubu aylık yüzde 5,65’le haberleşme, yüzde 3,95’le lokanta ve oteller, yüzde 3,74’le eğlence ve kültür izledi. Daha sonra yüzde 3,42 ile konut, yüzde 3,40’la gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 3,24’le çeşitli mal ve hizmetler, yüzde 2,64’le giyim ve ayakkabı, yüzde 1,73’le ulaştırma ve yüzde 1,42 ile sağlık geldi.
Alkollü içecekler ve tütün ise yüzde 0,02 ile mart ayında fiyatların gerilediği tek ana harcama grubu oldu. Yıllık fiyat artışının en yüksek olduğu grup da yüzde 104,07 ile eğitim. Yıllık artış lokanta ve otellerde yüzde 94,97, sağlıkta yüzde 80,25, ulaştırmada yüzde 79,92, gıda ve alkolsüz içeceklerde yüzde 70,41, eğlence ve kültürde yüzde 66,85, ev eşyasında yüzde 63,72, alkollü içecekler ve tütünde yüzde 62,98, çeşitli mal ve hizmetlerde yüzde 62,74, haberleşmede yüzde 59,54, konutta yüzde 51,17, giyim ve ayakkabıda yüzde 50,10 olarak ölçüldü.
En büyük katkı gıdadan
Endekste yüzde 24,98’le en büyük ağırlığa sahip ana harcama grubu olan gıda, enflasyona en büyük katkıyı yapmaya devam etti. Martta aylık enflasyonun yüzde 0,87, yıllık enflasyonun da yüzde 18,51’lik kısmı tek başına gıda fiyatlarındaki artıştan kaynaklandı.
Endeksteki ağırlığı ile orantılı olarak mart ayında gıdadan sonra enflasyona en fazla katkıyı yapan harcama grubu 0,48 puanla konut oldu, bunu 0,34 puanla lokanta ve oteller, 0,29 puanla ulaştırma, 0,24 puanla eğitim izledi. Son bir yılda ise enflasyona gıdadan sonra en büyük katkı ulaştırmadan geldi. Yıllık enflasyonun yüzde 11,95’lik kısmı bu harcama grubundan geldi. Konut 8,07, lokanta ve oteller 7,71, ev eşyası da 5,38 puanlık katkı ile yıllık enflasyonda en çok payı olan harcama grupları arasında yer aldı.
Çekirdek enflasyon yüzde 75,2
Yıllık enflasyon; mevsimlik ürünler hariç TÜFE’de yüzde 69,20, işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE yüzde 71,89 oldu. Enflasyonda temel eğilimi gösteren “enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ve tütün ile altın hariç TÜFE’deki yıllık artış (çekirdek enflasyon) ise yüzde 75,21’ye yükseldi. Yıllık artış, işlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün hariç TÜFE’de yüzde 66,58, alkollü içecekler ve tütün hariç TÜFE’de yüzde 68,70, yönetilen-yönlendirilen fiyatlar hariç TÜFE’de yüzde 74,44 olarak gerçekleşti.
ÜFE’de de yükseliş var
Yurt içi üretici fiyatları (Yİ-ÜFE) bazında aylık enflasyon ise mart ayında yüzde 3,29, yılın ilk çeyreğinde yüzde 11,59 olarak gerçekleşti. Yİ-ÜFE’de şubat sonu itibarıyla yüzde 47,29 olan yıllık enflasyon mart sonunda yüzde 51,47’ye yükseldi. On iki aylık ortalamalara göre fiyat artışı ise yüzde 45,28 oldu.
Yİ-ÜFE kapsamında sanayinin dört sektöründeki aylık artışlar; madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 3,35, imalatta yüzde 3,46, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 1,43 ve su temininde yüzde 2,64 olarak gerçekleşti. Ana sanayi gruplarına göre ise aylık bazda ara mallarında yüzde 3,45, dayanıklı tüketim mallarında yüzde 3,43, dayanıksız tüketim mallarında yüzde 4,31, enerjide yüzde 0,70 ve sermaye mallarında yüzde 3,37 artış yaşandı.
Yıllık bazda ise madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 71,19, imalatta yüzde 58,92 ve su temininde yüzde 66,23 artış, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında ise yüzde 18,92 azalış gerçekleşti. Ana sanayi gruplarına göre ise ara mallarında yüzde 53,84, dayanıklı tüketimde yüzde 63,73, dayanıksız tüketimde yüzde 64,44, enerjide yüzde 11,55 ve sermaye mallarında yüzde 68,11 yıllık artış yaşandı.
Yıllık hedef zora girdi
Mart sonu itibarıyla yüzde 68,5’e yükselen yıllık enflasyonda, geçen yılın baz etkisiyle yaz aylarında düşüş bekleniyor. Haziran ayında aylık artış geçen yılın aynı ayındaki yüzde 3,92’lik düzeyin altında gelirse, yıllıkta ilk düşüş yüksek olasılık olarak görülüyor.
Piyasa koşulları ve ekonomik dengeler mevcut seyrinde giderse temmuz ayında ise aylık oranın, geçen yılın aynı ayındaki yüzde 9,49’un altında geleceği ve baz etkisiyle yıllık oranda önemli bir düşüş yaşanacağına kesin gözüyle bakılıyor. Geçen yılın ağustos ayında aylık oranın yüzde 9,09 olması nedeniyle bu eğilimin bu yıl aynı ayda da devam edeceği bekleniyor.
Ancak yıllık enflasyonda, ekonomi yönetiminin bu yılın sonu için öngördüğü yüzde 36 hedefinin tutması olasılığı bulunmuyor. Bu hedefin tutabilmesi için ilk çeyrekte yüzde 15,06 olan enflasyonun, kalan 9 ayda yüzde 18 dolayında, başka deyişle aylık ortalama artışların yüzde 1,9’da kalması gerekiyor.
Martın zam şampiyonları
TÜİK verilerine göre TÜFE bazında martta en yüksek fiyat artışı yüzde 21,30 ile orta öğretimde gerçekleşti. Bunu yüzde 18,58’le kuzu eti, yüzde 14,65 ile dana eti ücreti izledi. Martta fiyatı en çok artan diğer ürünler arasında yüzde 12,19 ile kümes hayvanları eti, yüzde 10,37 ile mücevheratlar, saat ve kol saatleri ve yüzde 6,03 ile yatak odası mobilyaları yer aldı.
Geçen ay en fazla fiyat düşüşü ise yüzde 10,16 ile yumurta ve yumurta ile ilgili ürünlerde gerçekleşti. Bunu, yüzde 6,9 ile patates ve bazı yumru bitkiler, yüzde 2,37 ile sebze (patates ve bazı yumru bitkiler hariç), yüzde 1,51 ile diğer süt ürünleri, yüzde 1,01 ile tereyağı, yüzde 0,9 ile şeker ve yüzde 0,31 ile un ve diğer tahıllar izledi.
Nisan ayı işyeri kira artış tavanı %57,5
Mart ayı enflasyonunun açıklanmasıyla birlikte işyerlerine yapılacak kira artış oranı belirlendi. TÜFE’de gerçekleşen on iki aylık ortalama fiyat artışına göre belirlenen işyerleri kiralarında uygulanabilecek tavan zam oranı nisan ayında yenilenen kira sözleşmelerinde yüzde 57,50 olarak esas alınacak. Konut kiralarında ise TBMM Genel Kurulunda artışların bir önceki kira yılına ait bedelin yüzde 25’ini geçmemesine ilişkin Haziran 2022’de kabul edilen kararla getirilen uygulamanın süresi 1 Temmuz 2024’e kadar uzatılmıştı.
TÜİK, sepeti yine açıklamadı
Öte yandan DİSK’in açtığı dava sonucu TÜİK’in enflasyon madde fiyat listesini açıklamama kararının iptali istinaf incelemesinden geçerek kesinleşmesine rağmen Kurum, söz konusu listeyi yine açıklamadı.
TÜİK’e ilettiği bilgi talebi geri çevrilen DİSK’in başvurusu üzerine Ankara 6. İdare Mahkemesi 31 Mart 2023 tarihinde oybirliği ile listenin açıklanmasının Kurumun görevi gereği olduğu ve bilgi talebinin reddedilmesinin hukuka aykırı olduğuna karar verdi. TÜİK yargı kararına uymazken bunu istinaf mahkemesine taşıdı. Ancak Ankara Bölge İdare Mahkemesi 12. İdari Dava Dairesi 15 Eylül 2023 tarihli kararı ile istinaf başvurusunun hukuka uygun olmadığına karar verdi.
İdare mahkemesinin bu kararını da uygulamayan TÜİK, temyiz yoluna başvurarak Danıştay Başsavcılığından “kanun yararına bozma” talebinde bulundu. Danıştay Başsavcılığı ise TÜİK’in temyiz talebini hukuka aykırı olduğunu belirterek 15 Mart 2024 tarih ve 2024/201 esas sayılı kararı ile talebi reddetti. Tamamlanan hukuku sürecin ardından ilk enflasyon verisi 3 Nisan’da açıklanırken, TÜİK’in haber bülteninde madde listesi yine yer almadı.
Şimşek: Birincil önceliğimiz fiyat istikrarı
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, aylık enflasyonun öngörüleri doğrultusunda mart ayında gerilediğini ifade ederek, “Birincil önceliğimiz olan fiyat istikrarı hedefimize ulaşana kadar ne gerekiyorsa yapacağız” dedi.
Sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, mart ayı enflasyon gerçekleşmelerine ilişkin değerlendirmede bulunan ve enflasyonla mücadelede kararlılık mesajı veren Bakan Şimşek, şunları kaydetti: “Aylık enflasyon, öngörümüz doğrultusunda mart ayında geriledi. Para politikasındaki ilave sıkılaşma talepteki dengelenmeye önemli katkı sağlarken dış finansman imkanlarının daha da artması makro finansal istikrarı güçlendirecektir.
Deprem hariç harcama kontrolüyle sıkılaşacak maliye politikası ile birlikte tüm bu gelişmeler enflasyon beklentilerinin çıpalanmasını sağlayacak ve dezenflasyon sürecini destekleyecektir. Birincil önceliğimiz olan fiyat istikrarı hedefimize ulaşana kadar ne gerekiyorsa yapacağız.”