Enflasyonda yıllık hedef şaştı

Enflasyon özellikle gıda ve giyimdeki artışların et­kili olduğu ekim ayında yüzde 2,88’le piyasa beklentileri­nin üzerinde geldi. Yıllık enflas­yonda baz etkisiyle gerileme sür­mekle birlikte düşüş ivmesi ya­vaşladı. Yeni revize edilen yıllık enflasyon hedefinin de tutmaya­cağı neredeyse kesinleşti ve yeni­den revizyon ihtiyacı doğdu.

Geçen yıl hazırlanan Orta Va­deli Programda (OVP) yüzde 33 olarak öngörülen Tüketici Fiyat­ları (TÜFE) bazında 2024 yılı enflasyon hedefi, bu yılki gidişat dikkate alınarak eylülde hazır­lanan 2025-2027 dönemine ait OVP’de 41,5’e revize edilmişti.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre TÜFE’de geçen yıl ekimde yüzde 3,43 olan aylık artış bu yıl aynı ay­da yüzde 2,88 olarak gerçekleşti. Aylık oran Merkez Bankası’nın Piyasa Katılımcıları Anketi’nde yüzde 2,39 olarak beklenen ora­nın üzerinde gerçekleşti. Ge­çen yılın ilk on ayında yüzde 55 olan kümülatif artış bu yıl yüz­de 39,77’de kaldı. Ekimde aylık artışın geçen yılın aynı ayında­ki oranın altında kalması sonucu yıllık enflasyon eylül sonundaki düzeyine göre 0,8 düşerek yüzde 48,58’e indi. Ekim itibarıyla TÜ­FE bazında on iki aylık ortala­malara göre enflasyon ise yüzde 62,02 ile yüksek düzeyini korudu.

Gıda ve giyimde hızlı artışlar

Sonbahara girilmesinin de et­kisiyle ekimde TÜFE kapsamın­daki ana harcama grupları içinde aylık bazda en yüksek artış açık farkla giyim ve ayakkabıda yaşan­dı. Bu harcama grubunda fiyat­lar bir ayda yüzde 14,32 ile rekor bir artış kaydetti. TÜFE’de yüz­de 6,94 ağırlığa sahip bu harcama grubu ekim ayı enflasyonuna 0,85 puan katkı yaptı. TÜFE’de yüz­de 24,98’le en büyük ağırlığa sa­hip olan gıda ve alkolsüz içecekler ekimde aylık yüzde 4,33’le giyim­den sonra en yüksek artışın görül­düğü harcama grubu oldu ve bu artış genel orana 1,03 puan olarak yansıdı. Buna göre aylık TÜFE ar­tışının yüzde 1,88’lik bölümü bu iki alandan geldi.

Aylık artış oranında bu grupları yüzde 3,52 ile haberleşme, yüzde 2,93’le konut, yüzde 2,88’le sağlık, yüzde 2,02 ile çeşitli mal ve hiz­metler, yüzde 1,82 ile ev eşyası iz­ledi. Aylık bazda lokanta ve otel­lerde yüzde 1,44, eğlence ve kül­türde yüzde 0,62, eğitimde yüzde 0,33 artış yaşandı. Ulaştırma yüz­de 0,64 ve alkollü içecekler ve tü­tün ise yüzde 0,04’le düşüş yaşa­nan harcama grupları oldu.

Yıllık artışta eğitim ve konut

Eğitim, ekimde fiyatların dura­ğanlaşmasına rağmen yıllık baz­da yüzde 93,66 ile en yüksek fi­yat artışının yaşandığı harcama grubu oldu. Yıllık artışta eğitimi yüzde 89,39 oranı ile konut, yüz­de 62,09’la lokanta ve oteller, yüz­de 52,15’le alkollü içecekler ve tü­tün, yüzde 51,05’le sağlık izliyor. Son bir yılda fiyatlar gıda ve al­kolsüz içeceklerde yüzde 45,28, çeşitli mal ve hizmetlerde yüzde 45,18, eğlence ve kültürde yüzde 41,64, ev eşyasında yüzde 39,22, haberleşmede yüzde 37,77 arttı.

Giyim ve ayakkabıda ekim ayın­daki hızlı yükselişle yıllık artış yüzde 31,37’ye geldi. Son bir yılda en düşük artış ise yüzde 26,14’le ulaşımda gerçekleşti. Yıllık enf­lasyona en büyük katkıyı yapan harcama grupları 11,56 puanla konut, 11,28 puanla gıda ve alkol­süz içecekler, 5,17 puanla lokanta ve oteller oldu.

Vergi, ceza, harçlar yüzde 43,93 artacak

2025 yılında çeşitli vergi, ceza, harç ve ücretlere uygulanacak ye­niden değerleme oranı da belli ol­du. Her yıl ekim ayı sonu itiba­rıyla Yurt içi üretici fiyat endek­sinde (Yİ-ÜFE) son on iki aylık ortalamasında bir önceki on iki aylık dönemin ortalamasına göre meydana gelen artış, izleyen yı­lın başında geçerli olacak “yeni­den değerleme oranı”nı veriyor. Vergi Usul Kanununun müker­rer 298’inci maddesine göre söz konusu tutarlar yılın başında, ye­niden değerleme oranı kadar ar­tırılıyor.

Ekim ayında Yİ-ÜFE, önceki aya göre yüzde 1,37, ilk on ayda yüzde 27,17 artış yaşandı. Yİ-Ü­FE bazında, eylül sonunda yüzde 33,09 olan yıllık enflasyon ekim­de yüzde 32,24’e, on iki aylık or­talamalara göre artış da yüzde 44,81’den yüzde 43,93’e geriledi. Buna göre Cumhurbaşkanı yet­kili olduğu alanlarda indirim-ar­tırım yetkisini kullanmazsa ye­niden değerlemeye tabi vergi, ce­za ve harçlar 2025 başında yüzde 43,93 artırılacak.

Ekim kira artış tavanı belli oldu

Konut ve işyeri kira sözleşmelerinde ekim ayında geçerli artış üst sınırı da belli oldu. TÜFE’de ekim sonu itibarıyla on iki aylık ortalamalara göre enflasyonun yüzde 62,02 olması nedeniyle, kira artışları bu oranı geçemeyecek. Konutlarda kira zam tavanını yüzde 25 olarak belirleyen yasal düzenlemenin temmuzda sona ermesi ile enflasyonun baz alındığı eski sisteme geri dönülmüştü. Söz konusu yasanın süresinin uzatılmayarak eski sisteme dönülmesi nedeniyle kira artışı üst sınırı, önceki ay sonu itibarıyla on iki aylık TÜFE enflasyonu kadar olmak üzere temmuzda yüzde 65,07, ağustosta yüzde 65,93 ve eylül ayında yüzde 63,47 olarak uygulanmıştı.

Emeklinin yüzde 12,06 zammı cepte

Ekim ayı enflasyon verileri ile yılbaşında memur ve emeklilere verilecek zammın oranı da kısmen belirginleşti. SSK ve BAĞ-KUR emeklileri her yıl ocak ve temmuz aylarında altı aylık dönemler için bir önceki altı ayda gerçekleşen enflasyon kadar zam alırken, memur ve memur emeklilerinin toplu sözleşme ile belirlenen altı aylık maaş/aylık artışlarına, bir önceki altı ayda uygulanan zam ile o dönemde gerçekleşen enflasyon arasındaki yüzde fark ilave ediliyor. Buna göre 2025 zamları, ocak başında belli olacak 2024 yılı ikinci yarı enflasyonu ile netleşecek.

TÜFE’de temmuz-ekim dönemini kapsayan dört aylık enflasyonun yüzde 12,06 olması nedeniyle, kasım ve aralık ayında enflasyon sıfır dahi olsa SSK ve BAĞ-KUR emeklilerinin aylıkları yılbaşında bu oranda artırılacak. Son iki ayda toplam yüzde 4’lük bir enflasyonla söz konusu oran yüzde 16,5’e; son iki aydaki enflasyonun yüzde 5 olması durumunda bu oran yüzde 17,7’ye çıkacak.

2024’ün ikinci yarısı için yüzde 10 toplu sözleşme zammı alan memur ve emeklileri ise son dört aydaki enflasyona göre yüzde 1,87’lik farkı şimdiden elde etti. Bu oran memur ve emeklilerin 2025’in ilk altı ayı için alacakları yüzde 6’lık zammın üstüne eklenecek. Son iki ayla birlikte 2024 ikinci yarı enflasyonu yüzde 16,5’i bulursa bu kesim yüzde 6’nın üzerine yüzde 5,9 fark ilavesiyle ilk yarıda yüzde 12,25 zam alacak. İkinci yarıdaki enflasyon yüzde 17,5 olursa, bu kesimin alacağı zam yüzde 6,8’lik enflasyon farkı ile birlikte yüzde 13,2 olacak.

Program döneminde enflasyonun seyri

Yeni ekonomi yönetiminin iş başına geldiği Haziran 2023 başında TÜFE bazında yıllık enflasyon yüzde 39,59 düzeyinde bulunuyordu. Enflasyonla mücadele ve yıllık oranı üç yılda tek haneye indirme hedefiyle parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik program uygulamaya konulurken, önceki dönemde başlayan enflasyonist sürecin devam etmesi nedeniyle enflasyon yükseliş seyrini sürdürdü. Yıllık enflasyon Mayıs 2023’ten itibaren 35,86 puanlık artışla bu yılın mayıs ayında yüzde 75,45’e kadar ulaştıktan sonra, düşüşe geçti. Yıllık enflasyon, ekim sonu itibarıyla indiği düzeye göre mayıstan bu yana ise 26,87 puan düşüş kaydetti. Buna göre yıllık enflasyon ekim sonu itibarıyla Mayıs 2023 düzeyinin hala 8,99 puan üzerinde bulunuyor.

Enflasyonda baz etkisi bitiyor mu?

Yıllık enflasyondaki mayıstan bu yana yaşanan gerilemede özellikle temmuz-eylül döneminde baz etkisiyle yaşanan 22,2 puanlık sert düşüş etkili oldu. Ancak enflasyonda düşüşü sağlayan baz etkisi faktörü son çeyreğe girerken zayıfladı. Ekim ayında yıllık enflasyonda baz etkisiyle önceki aya göre düşüş 1 puanın altında kaldı. Geçen yıl kasım ve aralık aylarında önceki aylara göre düşük gelen aylık oranlar nedeniyle, bu yıl aynı aylarda baz etkisinin enflasyonda düşüşe katkısının sınırlı kalacağı görülüyor. Geçen yıl TÜFE’de özellikle temmuzda yüzde 9,49, ağustosta yüzde 9,09 olan yüksek aylık artışlar dönemi eylülde yüzde 4,75’le hız keserek devam etmiş, aylık artışlar ekimde yüzde 3,43, kasımda yüzde 3,28, aralıkta ise yüzde 2,93 olmuştu.

 Yüzde 41,5 hedefi tutabilir mi?

 Yeni OVP’de % 41,5 olarak öngörülen gerçekleşme tahmininin tutması için ise son 2 aydaki toplam artışın % 1,22’yi geçmemesi gerekiyor. Ancak fiyat hareketlerindeki mevcut dinamik, revize hedefin aşılacağını gösteriyor.

Son iki aydaki aylık oranların eylüldeki ile aynı düzeyde gerçekleşmesi durumunda 2024 sonu TÜFE enflasyonu yüzde 48’e yaklaşacak. Son çeyrekte ortalama yüzde 2’lik bir aylık oranla bile yıl sonu enflasyonu yüzde 45’i aşacak.