Enflasyonda kafa karıştırmaya çalışmanın lüzumu yok!

Fiyatların gerilemesi başkadır, TÜFE’deki yıllık artış hızının gerilemesi başka. Yıllık artış oranındaki gerileme fiyatların gerilediği anlamına gelmez. Bu gerileme aylık artış hızının bir önceki yılın altında kalmasıyla gerçekleşir. Nitekim geçen yıl ekimde yüzde 25.24 olan yıllık TÜFE artışı bu yıl mayısta yüzde 18.71’e inerken fiyatlar gerilemedi ki... Artış hızı yavaşladı o kadar.

Bu köşede daha önce yıllık TÜFE artışının muhtemelen eylül ayında matematiğin gereği olarak tek haneye inebileceğini ya da tek haneye çok yakın bir düzeyde oluşabileceğini yazdık. Dünkü yazımızda da seçimin hemen ardından bazı ürünlere zam gelmesine rağmen bunun gerçekleşebileceğini dile getirdik.

Aman ne eleştiriler, ne eleştiriler...

Ne yani, fiyatlar düşüyor muymuş ki yıllık TÜFE tek haneye gerileyebilecekmiş!

Bir durun hele, soluklanın, derin bir nefes alıp öyle okuyun yazdıklarımızı.

Yazılarımızın hiçbirinde tek hane olasılığının fiyatların gerilemesine bağlı olarak gerçekleşebileceği gibi bir ifade yer almıyor ki zaten.

Fiyatların gerilemesi başkadır, yıllık TÜFE artış hızının gerilemesi başka!

Kimileri gerçekten bu kavramların farkını bilmiyor olabilir. Onlara pek sözümüz yok. Gerçi onlar da bu farkı kavramaya çalışsalar iyi ederler ama sonuçta bilmedikleri için yanlış eleştiriler yapabiliyorlar.

Ama ya konuyu gayet iyi bilenler... Ya da bizim bildiklerini düşündüğümüz veya varsaydığımız kesim; onlara ne demeli...

İki kavram çok farklı

Biz özet olarak dedik ki; geçen yılın haziran, ağustos ve eylül aylarında görece çok yüksek gerçekleşen oranların yerine daha ılımlı oranlar girince yıllık TÜFE artışı hızla azalır ve tek haneye bile inilebilir. İşaret ettiğimiz ay da eylül.

İşte yıllık oranın düşüşünü, fiyat düşüşü gibi okumak isteyenler var.

Aydan aya kıyaslamayla hesaplanan yıllık fiyat artışı (bir de yıllık ortalama ile hesaplanan var) herhangi bir aydaki endeksin, bir önceki yılın endeksine oranlanmasıyla bulunur.

Yıllık enflasyon hesabında ölçü hep son on iki aydır. Dolayısıyla haziran haziranla kıyaslanır, temmuz temmuzla...

Herhangi bir ürünün fiyatı bir önceki aya göre arttığı halde yıllık oran nasıl mı geriliyor; işte hep bir önceki yıl dikkate alındığı için. Örneğin eylüle geldiğimizde geçen yılın eylülündeki yüzde 6.30’luk oran devreden çıkıp onun yerine çok büyük olasılıkla daha düşük bir oran girecek.

Dikkat edelim, yüzde 6.30’un yerine negatif bir oran girecek demiyoruz, daha düşük bir oran girecek diyoruz. Belki yüzde 1, belki 2; ama herhalde yüzde 6.30 değil.

Ağustos 2019-2018 kıyaslamasında geçen yılın eylülündeki yüzde 6.30 da var. Ama eylül 2019-2018 hesaplamasında artık o yüzde 6.30 yok.

Çünkü bu yılın eylülünde hesaplanacak yıllık TÜFE geçen yılın ekim, kasım ve aralık aylarıyla bu yılın ilk dokuz ayını kapsayacak. Eylül hesaplamadan çıkacak artık. Ve bu sayede, matematik sayesinde yıllık oran hızla gerilemiş görünecek.

Yüzde 6.30 hesaplamadan çıktığında yerine illa negatif bir oran girmesi gerekmiyor. Yüzde 6.29 bile yıllık oranın azalmasını sağlar, yani biraz matematik!

Ne var ki, yüzde 6.30 hesaplamada artık dikkate alınmıyor diye fiyattan çıkmış değil, bu ayrıntıyı kaçırmayalım. O artış fiyatlara zaten bir kere girmiş durumda. Yalnızca ama yalnızca son bir yılın oranında yok.

Özetle TÜFE...

Tüketici fiyat endeksi, 400’ün üstündeki mal ve hizmetin fiyatının bir anlamda ortalamasıdır. Endekste hanehalkı bütçesinden çok az pay ayrılan mal ve hizmetler çok düşük ağırlıkla temsil edilir. Buna karşılık kira gibi, ekmek gibi, akaryakıt gibi çok harcama yapılan kalemlerin ağırlığı fazladır.

Türkiye İstatistik Kurumu bu ağırlıklarla bir harman yapar ve o ayın ortalama fiyatını, yani endeksini belirler. Bu endeks, hem bir ay öncesiyle, hem bir önceki yılın aralık ayıyla, hem de bir önceki yılın aynı ayıyla kıyaslanır. Böylece aylık, dönemsel ve yıllık değişim oranları bulunur.

Pek kullanılmayan bir hesaplama daha vardır. Son on iki ayın endeksinin ortalaması, bir önceki on iki ayın endeksinin ortalamasıyla karşılaştırılarak yıllık bazda ikinci bir oran hesaplanır. Bu oran, aydan aya kıyaslamayla bulunan yıllık orana göre, yıl içindeki fiyat dalgalanmalarını da kapsadığı için yerine göre daha iyi bir göstergedir.