Enflasyonda atalet
Temmuzda enflasyon aylık yüzde 9.49 artışla yıllık yüzde 47,83 oldu. Merkez Bankası 27 Temmuz 2023’te açıkladığı Enflasyon Raporu’nda yıllık enflasyon beklentisini yüzde 58’e çıkardı.
24 Ağustos 2023 tarihli PPK toplantısında ise beklentiyi “Enflasyon Raporu’ndaki tahmin aralığının üst sınırına yakın seyredecek ” şeklinde revize etti. Rapor’da “Enflasyonun yüzde 70 olasılıkla, 2023 yılı sonunda orta noktası yüzde 58 olmak üzere, yüzde 54 ile yüzde 62 aralığında olacağı” varsayımı dikkate alındığında, yeni beklenti yüzde 62 olarak netleşmiş oldu.
Yüzde 62’lik yeni beklentiye ulaşmak için 5 aylık süre içinde enflasyonda 29,6 puanlık bir artış olması gerekli. Bugün açıklanacak olanı dahil her ay TÜFE artışının ortalama yüzde 5,2 civarında gerçekleşmesi gerekir ki bu hedefe ulaşılabilsin. ‘Öncü göstergelere göre’ temmuzu aratmayacağı düşünülen ağustos dâhil her türlü sapma, yüzde 62’lik bu beklentiyi de tehlikeye atacak.
Peki ama topu topu bir ay içinde hedefteki 4 puanlık bu sapma nereden geldi? 24 Ağustos tarihli Para Politikası Kurulu Raporu’na göre liste uzun...Sıralayacak olursak; yurt içi talepteki güçlü seyir, ücret ve kur kaynaklı maliyet yönlü baskılar, hizmet enflasyonundaki katılık ve vergi düzenlemeleri, enflasyon artışındaki belirleyiciler arasında. Bunların dışında akaryakıt fiyatlarındaki artışın hızlanması doğrudan ve dolaylı kanallarla enflasyondaki yükselişe etki yapmış ve genele yayılmasında katkıda bulunmuş.
Böylece alt grupların yıllık enflasyona katkıları; hizmet grubunda 15,00 puandan 17,85’e (2,86 puan artış); temel mal grubunda 10,49 puandan 12,95’e (2,46 puan artış); enerji grubunda -2,64 puandan -0,39’a (2,25 puan artış); gıda ve alkolsüz içecekler grubunda 13,56 puandan 15,27’ye (1,71 puan artış); alkol, tütün ve altın grupları toplamında 1,81 puandan 2,15’e (0,34 puan artış) yükselmiş. Temmuz böyleydi, ya ağustos nasıl olacak? Yine Rapor’a göre “Öncü göstergeler ağustos ayında da genele yayılan yüksek fiyat artışlarının gerçekleştiğine işaret ediyor.”
Şöyle ki; “ Öncü göstergeler talep, ücret, döviz kuru, vergiler ve bozulan fiyatlama davranışları kanallarıyla oluşan yüksek aylık fiyat artışlarının ağustos ayında da devam edeceğine işaret etmektedir.” Yani; “Buna bağlı olarak, (ağustosta) yıllık enflasyonun da önemli ölçüde yükseleceği tahmin edilmektedir.” Tüketici fiyatlarının temmuz ayında yüzde 9,49 oranında yükselmesi ve yıllık enflasyonun da yüzde 9,62 artması hatırlandığında, bu değerlendirme bugün açıklanacak rakamların da enflasyonun düşmesi beklentilerini desteklemeyeceğini gösteriyor.
Nitekim İTO’nun ağustosta perakende fiyatların yüzde 8,8 çıktığını açıklaması da Merkez Bankası’nın beklentilerini doğrulayan bir gelişme. Hatırlanacağı üzere TÜİK enflasyonu temmuzda yüzde 9,49 açıklarken, İTO yüzde 9,84 olarak açıklamıştı. İTO ağustosta enflasyonu yüzde 8,8 açıkladığına göre TÜİK enflasyonu da herhalde 5-6 çıkmayacak. Bir de beklentiler konusu var.
Rapor’a göre; “Vergi ve fiyat artışları, asgari ücret düzenlemesi ve kur gelişmeleri gibi ekonominin normal enflasyon dönemlerinde geçici görülen şokların, yüksek enflasyon ortamında beklentiler ve enflasyon ataleti üzerinden beklenenden daha uzun süreli olumsuz etkileri olabileceği değerlendirilmektedir.” Özetle fiyatları yukarı iten şoklar, yüksek enflasyon döneminde beklentileri daha uzun süreli bozuyor. Bozulan beklentiler Merkez Bankası’nın mallara göre atalet sergilediğini dile getirdiği hizmet sektöründe aylık artışların 2022’ye göre yüksekte oluşmasına yol açıyor.
Üstelik kira, eğitim, sağlık, eğlence-kültür başta olmak üzere belirli hizmet kalemleri geçmiş tüketici enflasyonuna dönük fiyatlama davranışı sergileyerek enflasyonist etkileri uzun bir zamana yayıyor. Enflasyon yüksekte kaldıkça, gelecekte düşeceği varsayılan enflasyona göre değil, tersine geçmiş enflasyona göre hesap kitap yapılıyor. Üstelik, enflasyon düşmeden, düşeceğine ilişkin beklentiler de güçlenmeden Liralaşma yakınlaşamıyor.