Enflasyon zirveyi gördü: Yüzde 75,5
Tüketici fiyatları mayısta yüzde 3,37, ilk beş ayda yüzde 22,72 arttı, yıllık enflasyon yüzde 75,45’le son 18 ayın en yüksek düzeyini gördü.
Mayıs ayı enflasyonu beklentilerin biraz üzerinde geldi; beş aylık enflasyonla memur ve emeklilerin ikinci yarı zammı büyük oranda belirirken, yıllık bazda enflasyon mayıs sonu itibarıyla son on sekiz ayın zirvesini gördü. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı mayıs ayı enflasyon verilerine göre Türetici Fiyat Endeksi’nde (TÜFE) aylık artış yüzde 3,37 olarak gerçekleşti.
Böylece yılın ilk beş ayındaki kümülatif enflasyon yüzde 22,72’ye ulaştı. Geçen yılın aynı ayındaki yüzde 0,04’lük düzeyin üzerinde gerçekleşen aylık oranla, nisan sonu itibarıyla yüzde 69,80 olan yıllık enflasyon da yükselişine devam ederek mayıs sonunda yüzde 75,45’e kadar çıktı. On iki aylık ortalamalara göre yıllık enflasyon da yükselişini sürdürerek yüzde 62,51’e çıktı.
En hızlı artış aylıkta giyim, yıllıkta eğitimde
TÜFE’yi oluşturan ana harcama grupları içinde en yüksek aylık artış yüzde 9,60’la giyim ve ayakkabıda yaşandı. Bunu yüzde 7,08’le konut, yüzde 5,63’le eğitim, yüzde 5,52 ile lokanta ve oteller izledi. Aylık artış ev eşyasında yüzde 1,87, sağlıkta yüzde 1,81, eğlence ve kültürde yüzde 1,75, çeşitli mal ve hizmetlerde yüzde 1,62, ulaştırmada yüzde 1,16 olurken, en düşük yüzde 1,01’le haberleşmede gerçekleşti.
Yıllık enflasyona en büyük katkı gıdadan
Son bir yılda ise en yüksek artış yüzde 104,8’le eğitimde. Bu harcama grubunu yüzde 93,21’le konut, yüzde 92,94’le lokanta ve oteller, yüzde 86,48’le alkollü içecekler ve tütün, yüzde 79,10’la ulaştırma, yüzde 77,67 ile sağlık, yüzde 70,14’le gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 69,34’le ev eşyası, yüzde 65,90’la çeşitli mal ve hizmetler, yüzde 63,99’la eğlence ve kültür, yüzde 54,31’le haberleşme izledi. Aylık bazda en yüksek artışın görüldüğü giyim ve ayakkabı yıllık bazda yüzde 50,85’le en düşük artış yaşanan harcama grubu oldu.
Son bir yılda yüzde 70’in üzerinde fiyat artışı kaydeden gıda, endeksteki yüzde 24,98’lik ağırlığı dolayısıyla yıllık enflasyona en büyük katkıyı verdi. Yıllık enflasyonun yüzde 18,74’lük bölümü, tek başına bu alandan geldi. Son bir yılda konut 12,19, ulaştırma 12,13, lokanta ve oteller 8,07 puanla enflasyona en fazla katkı veren diğer harcama gruplarını oluşturdu. Bu dört harcama grubunda oluşan yıllık enflasyon yüzde 51,13’e ulaştı. Başka deyişle diğer alanlarda fiyatlar hiç artmasa bile yıllık bazda bu oranda bir enflasyon yaşanacaktı.
Enflasyonda temel eğilimi gösteren “enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ve tütün ile altın hariç TÜFE’deki yıllık artış (çekirdek enflasyon) ise yüzde 74,98 olarak gerçekleşti. Yıllık enflasyon; mevsimlik ürünler hariç TÜFE’de yüzde 76,92, işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE yüzde 72,99 oldu.
ÜFE’de yıllık artış yüzde 57,68
Yıllık artış, işlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün hariç TÜFE’de yüzde 74,89, alkollü içecekler ve tütün hariç TÜFE’de yüzde 75,05, yönetilen-yönlendirilen fiyatlar hariç TÜFE’de yüzde 74,81 olarak gerçekleşti. Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) mayısta önceki aya göre yüzde 1,96 arttı. Üretici fiyatlarında beş aylık artış yüzde 17,87, yıllık artış yüzde 57,68 ve on iki aylık ortalamalara göre artış da yüzde 47,24 oldu. Mayıs ayında sanayinin dört sektöründen madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 2,34, imalatta yüzde 1,44, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 7,32 ve su temininde yüzde 6,24 artış yaşandı.
Ana sanayi gruplarının aylık değişimleri ara mallarında yüzde 1,44, dayanıklı tüketim mallarında yüzde 2,00, dayanıksız tüketim mallarında yüzde 2,43, enerjide yüzde 3,32 ve sermaye mallarında yüzde 1,34 artış olarak gerçekleşti. Yıllık artışlar; madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 75,84, imalatta yüzde 60,31, elektrik, gazda yüzde 21,38 ve su temininde yüzde 75,86 oldu. Son bir yılda ara mallarında yüzde 55,48, dayanıklı tüketim mallarında yüzde 64,91, dayanıksız tüketim mallarında yüzde 66,12, enerjide yüzde 43,74 ve sermaye mallarında yüzde 63,51 artış yaşandı.
Enflasyonda düşüş rallisi başlıyor, yıllık % 38 hedefi zor
Yıllık enflasyonda mayıs sonu itibarıyla oluşan yüzde 75,5’lik düzeyin bu yıl aylar itibarıyla görülecek en yüksek oran olması büyük olasılık. İzleyen dönemde yıllık enflasyonda düşüş rallisi bekleniyor.
Yıllık enflasyonda düşüşün önümüzdeki ay başlayabilmesi için aylık enflasyonun geçen yılın haziran ayındaki yüzde 3,92’lik oranın altında gelmesi gerekiyor. Geçen yıl temmuzda yüzde 9,49, ağustosta yüzde 9,09 olan aylık artışlar dolayısıyla bu yıl aynı aylarda ise baz etkisiyle sert düşüşler yaşanacak. Baz etkisinin, geçen yılın aynı ayında aylık oranın yüzde 4,75 olması nedeniyle eylülde de sürmesi bekleniyor.
Yılın kalan döneminde TÜFE’de aylık ortalama artışın yüzde 3 olması durumunda yıl sonunda enflasyon yüzde 50 dolayına; aylık ortalamanın bunun altında oluşması durumunda ise yüzde 50’nin de altına gerileyecek. Yüzde 36’dan yüzde 38’e revize edilen 2024 yılı TÜFE hedefinin tutması için ise yılın kalan döneminde aylık ortalama artışın yüzde 1,7’de kalması gerekiyor. Bu nedenle ilk beş ayda oluşan tabloya göre Merkez Bankası ve ekonomi yönetiminin 2024 enflasyon hedefinin tutması çok düşük olasılık olarak görülüyor.
Emekli ve memur zammı
Mayıs ayı enflasyon verileri ile birlikte milyonlarca memur ve emeklinin ikinci yarıyıl zamları da büyük oranda şekillendi. SSK ve BAĞ-KUR emeklileri, 5510 Sayılı Yasa uyarınca her yıl ocak ve temmuz aylarında önceki altı ayda gerçekleşen tüketici enflasyonu kadar zam alıyor.
Buna göre söz konusu emekliler, TÜFE’de ocak-mayıs döneminde yüzde 22,72 olarak gerçekleşen artış dolayısıyla bu oranda bir zammı şimdiden garantiledi. Temmuz başında yapılacak zammın oranı asıl haziran enflasyonunun belli olduğu 3 Temmuz’da netleşecek. Haziran ayında enflasyon sıfır dahi olsa temmuz başında bu kesimin aylıkları bu oranda artırılacak.
Anılan ayda örneğin yüzde 3’lük bir aylık enflasyon gerçekleşmesi durumunda ise bu kesimin ikinci yarıyıl zammı yüzde 26,4’e ulaşacak. Memur ve memur emeklilerine yılda iki kez yapılan zamlar ise toplu sözleşme ile belirleniyor. Zam dönemlerinde uygulanacak orana, önceki altı ayda uygulanan zamma göre oluşan enflasyon farkı ekleniyor. Bu kesim ocaktemmuz dönemi için yüzde 15 zam almıştı.
Beş aylık enflasyona göre yüzde 6,71’lik bir enflasyon farkı oluştu. Bu fark, ikinci yarı için sözleşmeyle alınan yüzde 10’luk zamma eklendiğinde bu kesimin ikinci yarı zam oranı şimdiden yüzde 17,38’e karşılık geliyor. Ancak haziran aylık yüzde 3’lük bir enflasyonla altı aylık enflasyon yüzde 26,4’e ulaşırsa, oluşacak fark ve ikinci yarı sözleşme zammı toplamında yüzde 20,9’luk bir zam gündeme gelecek. Buna göre ek bir düzenleme yapılmazsa memur ve emeklileri, temmuzda SSK ve BAĞ-KUR emeklilerine verilenin oldukça altında bir zam alacak.