Enflasyon tam yol ileri

Gıda ve ulaştırma fiyatlarında devam eden yüksek artışların etkisiyle enflasyon, temmuz ve ağustostan sonra eylül ayında da yükselişini sürdürdü. Aylık tüketici fiyat artışı önceki iki aya göre hız kesmekle birlikte yüzde 4,75 düzeyinde geldi, yıllık enflasyon yüzde 60’ı aştı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), eylül ayı enflasyon gerçekleşmelerini açıkladı.

Buna göre tüketici fiyatlarında (TÜFE) ocak-eylül dönemindeki kümülatif artış da yüzde 49,86’ya ulaştı. Eylüldeki aylık TÜFE artışı geçen yılın aynı ayındaki yüzde 3,08’lik oranın 1,67 puan üstünde gerçekleştiği için yıllık enflasyon da ağustos sonu düzeyine göre 2,59 puan yükselerek yüzde 61,53’e yükseldi.

Böylece; Ekim 2022’de yüzde 85,51’e kadar yükseldikten sonra 8 aylık düşüş süreci sonunda bu yıl haziran sonu itibarıyla yüzde 38,21’e inmiş olan yıllık enflasyon, son üç ayda ise 23,32 puan birden yükselmiş oldu. On iki aylık ortalamalara göre TÜFE bazında enflasyon ise düşüşünü sürdürerek ağustos sonundaki yüzde 56,28’lük düzeyinden eylül sonunda yüzde 55,3’e geriledi.

En yüksek aylık artış eğitimde

Eylül ayında TÜFE kapsamındaki ana harcama grupları içinde en yüksek fiyat artışı yüzde 30,27 ile eğitimde yaşandı. Ancak bu harcama grubunun toplam endeksteki payı yüzde 1,67 ile düşük olduğu için yüzde 4,75 olan genel artışa katkısı 0,49 oldu. Endekste yüzde 25,43 paya sahip olan gıdada eylül ayında yaşanan yüzde 3,32 oranındaki zamlanma ise aylık enflasyona 0,88 puanla en büyük katkıyı yaptı.

Endekste yüzde 15,08 paya sahip olan ulaştırmada yüzde 4,35’le devam eden zamlar da genel orana 0,78 puan olarak yansıdı. Endeksteki ağırlığı yüzde 16,62 olan konuttaki yüzde 5,76’lık artışın genel orana yansıması da 0,71 puan oldu.

Buna göre aylık enflasyonun yüzde 2,37’lik kısmı bu üç harcama grubu kaynaklı olarak gerçekleşti. Eylülde yüzde 10,03’le eğitimden sonra en yüksek artışın yaşandığı alkollü içecekler ve tütünün endekste yüzde 3,57’lik payı dolayısıyla aylık genel artışa katkısı 0,36’da kaldı.

Endeksteki ağırlığı daha düşük diğer harcama gruplarındaki aylık artışlar da ev eşyasında yüzde 5,22, eğlence ve kültürde yüzde 4,66, lokanta ve otellerde yüzde 4,15, çeşitli mal ve hizmetlerde de yüzde 3,94 haberleşmede yüzde 3,57, sağlıkta yüzde 3,39, giyim ve ayakkabıda yüzde 2,5 oldu. Bu harcama gruplarının aylık enflasyona toplam katkısı 2,38 puan olarak gerçekleşti.

Yıllıkta gıda ve ulaşım

 Son bir yılda ise gıda, yüzde 75,14’lük fiyat artışıyla, yıllık yüzde 61,53 olan enflasyona 18,45 puanla en büyük katkıyı yaptı. Son bir yılda yüzde 76,06 zamlanan ulaşımın yıllık enflasyona katkısı da 12,45 puan oldu. Buna göre yıllık enflasyonun yarıdan fazlası bu iki ana harcama grubundan kaynaklandı. Yıllık bazda artışın en yüksek olduğu ana harcama grubu yüzde 92,48 ile lokanta ve oteller, en az artış gösteren ana grup ise yüzde 20,16 ile konut oldu.

Özel kapsamlı TÜFE’de yıllık artış yüzde 67,22

 Eylül ayında işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç aylık değişim de yüzde 5,06 düzeyinde gerçekleşti. Bu bazda enflasyon ilk dokuz ayda yüzde 54,66, son bir yılda yüzde 67,22 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 57,75 oldu.

Mevsimlik ürünler hariç TÜFE enflasyonu ise aylık yüzde 5,13, dokuz aylık yüzde 50,76 ve yıllık yüzde 61,85 geldi. Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ve tütün ile altın hariç TÜFE’de aylık yüzde 5,28, dokuz aylık yüzde 57,71, yıllık yüzde 68,93; işlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün hariç TÜFE’de aylık yüzde 4,88, dokuz aylık yüzde 46,95, yıllık yüzde 57,02 artış meydana geldi.

Alkollü içecekler ve tütün hariç TÜFE’de eylülde yüzde 4,56, dokuz ayda yüzde 49,60, yıllık bazda yüzde 61,33; yönetilen-yönlendirilen fiyatlar hariç TÜFE’de aylık yüzde 4,59, dokuz ayda yüzde 56,86, son bir yılda yüzde 69,46 artış yaşandı.

ÜFE’de yıllık artış yüzde 47,44

 Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ise eylül ayında önceki aya göre yüzde 3,4, aralık ayına göre yüzde 36,06, geçen yılın aynı ayına göre yüzde 47,44 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 65,65 artış gösterdi.

Sanayinin dört sektöründe aylık fiyat artışları; madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 5,97, imalatta yüzde 3,07, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 5,47 ve su temininde yüzde 13,72 oldu. Ana sanayi gruplarından ara malında yüzde 1,92, dayanıklı tüketim malında yüzde 3,73, dayanıksız tüketim malında yüzde 4,80, enerjide yüzde 6,12 ve sermaye malında yüzde 2,96 artış yaşandı.

Yıllık değişimler ise madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 69,43, imalatta yüzde 55,05 ve su temininde yüzde 68,36 artış, buna karşılık elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında ise yüzde 17,08 azalış olarak gerçekleşti. Ana sanayi grupları bazında ara malında yüzde 45,79, dayanıklı tüketim malında yüzde 61,94, dayanıksız tüketim malında yüzde 67,98, enerjide yüzde 13,41 ve sermaye malında yüzde 65,83 yıllık fiyat artışı yaşandı.

Emekli zammı

 Üçüncü ayında sıfırlandı Enflasyon yükselişini sürdürürken temmuz başı- eylül sonu arasındaki üç aylık dönemde gerçekleşen kümülatif TÜFE artışı yüzde 25,11’e ulaştı.

Buna göre yılın ikinci altı ayı için emekli aylıklarına yapılan yüzde 25’lik zam daha üçüncü ayında sıfırlandı ve emekliler eksiye geçti. Emekli aylıkları reel bazda haziran düzeyinin de yüzde 0,08 altına inmiş oldu. Yaşanan enflasyonist süreç, bu yılın ikinci altı aylık dönemi için yüzde 34 artırılan asgari ücreti de büyük oranda aşındırdı. Temmuz-eylül dönemindeki (üç aylık) enflasyonla asgari ücrete yapılan zammın yüzde 93,37’si geri alınmış oldu.

Başka deyişle eylül sonu itibarıyla asgari ücret, haziran sonundaki düzeyinin “reel” olarak sadece yüzde 7,1 üzerinde. İkinci yarı yılın daha ilk üç ayında yaşanan bu aşınma, enflasyon her ay yükselmeye devam ederken, asgari ücret ve emekli aylıklarının sabit kalacak olması nedeniyle, izleyen aylarda bu kesimin gelirde reel bazda ilk yarıdaki gelir düzeyinin çok daha altına ineceği anlamına geliyor.

Öte yandan, eylüldeki aylık yüzde 4,75’lik artışla ocak-eylül kümülatif enflasyonu yüzde 49,86’ya ulaşırken, Orta Vadeli Program’da (OVP) yüzde 65 olarak öngörülen 2023 yılı TÜFE tahminin tutması da zorlaştı. Bu hedefin tutabilmesi için TÜFE’de yılın kalan üç aylık dönemindeki toplam artışın yüzde 10 dolayında kalması, başka deyişle aylık ortalama enflasyonun yüzde 3,25 olması gerekiyor.