Enflasyon düşük çıkınca burun kıvırıyoruz, yüksek gelince inanılır buluy

Eskiye göre daha ılımlı bakıyor olsak da, enflasyon ve enflasyonu belirleyip açıklayan kurumun kaderi pek değişmiyor. Enflasyona, düşük çıktığında genellikle burun kıvırıyor ve bu durumun altında başka şeyler arıyoruz, oran yüksek geldiğinde ise bunu hemen kabulleniveriyoruz. Enflasyona olan bu yaklaşım, hesaplamayı yapan Türkiye İstatistik Kurumu'nun da zaman zaman eleştiri oklarının hedefi olmasına yol açıyor.

TÜİK geçen haftanın sonunda kasım ayı verilerini açıkladı. Tüketici fiyatları, kasım ayında yüzde 1 dolayındaki beklentinin çok çok altında, yalnızca yüzde 0.03 artış gösterdi. Hani fiyatlar neredeyse hiç artmadı da denilebilir. Artışın böylesine düşük kalmasının nedeni çok açıktı. TÜFE'de yüzde 27.6'lık bir ağırlığa sahip olan gıda ve alkolsüz içecekler grubunda fiyatlar kasım ayında yüzde 1.89 düşmüştü. Bu gerilemenin etkisiyle de toplamdaki artış yalnızca yüzde 0.03 olmuştu.

TÜFE'nin kasım ayındaki hareketi ve sonrasında oluşan on bir aylık ve yıllık rakamları, hangi sektörlerde ne gibi hareketler olduğunu detaylı olarak cumartesi günü okudunuz. Biz, TÜİK'in TÜFE'yi nasıl hesapladığı üzerinde durmak, biraz teknik bilgi aktarmak istiyoruz.

447 madde kapsanıyor

TÜFE, 12 ana gruptan oluşuyor. Bu ana gruplar, 44 alt gruba ayrılıyor. Kapsanan toplam madde sayısı ise 447 düzeyinde bulunuyor.

Endeks hesaplanırken tüm il merkezleri ile 72 ilçeden fiyat derleniyor. Her ay 23 bin işyerinden tam 330 bin fiyat derlenerek ve 3 bin 826 kiracı endeks kapsamında izlenerek hesaplama yapılıyor.

Endeksi oluşturan fiyatlar, satın alış fiyatları olarak dikkate alınıyor. Fiyatlar, vergiler dahil peşin ödemeler olarak belirleniyor. Taksitli satışlar üzerinden fiyatlandırmalar veya anlaşmalı fiyatlar ise dikkate alınmıyor.

TÜFE, her yılın aralık ayında yenileniyor. Aralık aylarında yeni maddeler endekse dahil edilebiliyor ya da önemini kaybeden maddeler endeksten çıkarılıyor. Bu işlem sonucu ağırlıklarda küçük oynamalar olabiliyor.

Fiyat derleme günleri

Tüketici fiyat endeksini oluşturan maddelerin fiyatları, her ay iki kez derleniyor. Fiyat derleme işlemi, ayın 10 ve 20'sini kapsayan haftalarda yapılıyor. Fiyat derleme çok kapsamlı bir çalışma olduğu için, her yörede fiyatları ayın 10 ve 20'sinde almak mümkün olamıyor, bu yüzden de fiyat derleme işlemi söz konusu günlerin içinde kaldığı haftalarda yapılıyor.

Meyve ve sebze fiyatları ile akaryakıt fiyatları her hafta alınıyor. Kiralar ise ayda bir kez derleniyor.

Dörtte biri gıda

Yeniden ağırlıklara dönelim. TÜFE'nin yüzde 27.60'ını gıda ve alkolsüz içecekler oluşturuyor. Gıda ise TÜFE'de tek başına yüzde 25.77'lik bir ağırlığa sahip. Her ne kadar gıda ve alkolsüz içecekler grubunda kasım ayında fiyatlar yüzde 1.89 gerilemişse de, kasım itibariyle son bir yılda yüzde 12.39 düzeyinde artış gerçekleşti. Üstelik bu dönemde toplam TÜFE artışı yüzde 7.29 oldu. Dolayısıyla yıllık artışta gıda aleyhine belirgin bir fark var. Ayrıca biliniyor ki, gelir düzeyi geriledikçe, en zorunlu ihtiyaç olan gıdaya ayrılan pay artıyor. Bu yüzden de, enflasyondaki genel düşüş eğilimine dudak bükenlerin sayısı hiç de azımsanmayacak düzeyde.

Örneğin, son dönemin en çok tartışılan gıda maddesi olan domateste kasım itibariyle bir yılda ortaya çıkan yüzde 180'lik fiyat artışı dikkat çekiyor. Yine aynı şekilde son bir yılda sarımsak yüzde 96, salça yüzde 59 zam görmüş durumda. Yüksek oranda zam gören başka gıda maddeleri de var; ancak, onlar çok yaygın kullanılan ürünler değil.  

Dolayısıyla bir kez daha vurgulamakta yarar var; detaya bakmadan genel oranı düşük diye beğenmemek başka, gıda maddelerinin fiyatındaki genel eğilimin yüksekliğinden dolayı genel orandaki düşüşü eleştirmek başka.

Rakı zam rekoru kırdı, ama…

Kasım ayında en çok zam gören ürün yüzde 19 ile rakı oldu. Bira da yüzde 16 oranında zamla üçüncü sırada bulunuyor. Ancak, alkollü içkilerde bu yüksek oranlı artışların genel endeksi neredeyse hiç etkilemediği görülüyor. Bu da, alkollü içeceklerin toplam endeksteki ağırlığının yalnızca yüzde 0.22 olmasından kaynaklanıyor. Yani, alkollü içeceklere yüzde 100 zam gelmiş olsa bile, bu zammın toplam endekse etkisi çok sınırlı kalacak demektir.

Gıdayı enerji izliyor

Alt grup ağırlıklarında yüzde 25.77 ile gıdanın ilk sırayı aldığını belirttik. İkinci sırada yüzde 7.69 ile elektrik, gaz ve diğer yakıtlar bulunuyor.

Alt grup ağırlık sıralamasında daha sonra yüzde 5.58 ile giyim, yüzde 5.16 ile kira, yüzde 5.09 ile tütün geliyor.