Enflasyon 101
Enflasyon teorileri arasında paranın miktar kuramı ve monetarizm ile parasalcı yaklaşım, ücret-talep dışında maliyet enflasyonu yer alıyor (Totonchi, 2011). Daha çok yaklaşım ve çeşit var.
Ancak enflasyonu parasal olgu diye gören merkez bankaları ellerindeki politika araçları ve imkânları dâhilinde bu işe eğiliyorlar. IMF’in son raporuna göre, 2022’den bu yana dünyada enflasyonun %45’i şirket %25’i işgücü kaynaklı.
Ekonomik bülteninde fiyat artışlarında, brüt kar marjları, arz ve enerji etken diyen ECB’nin geçen hafta yayınladığı anket sonuçları raporunda şirketlerde fiyat artışlarına devam beklentisi çıkmış. Fransız iktisatçılar Thie ve Arquié (2023) araştırması, Fransa özelinde şirket fiyat artışlarının 2020’den bu yana enerji fiyat artışlarının üzerinde olduğunu gösteriyor.
Bu Weber and Wasner (2023) çalışmasındaki satıcı enflasyonu hipotezini destekliyor. İspanya’da enflasyon düştü. Ancak tesadüf bu ya enflasyonu ABD gibi düşen İspanya’da TÜFE hesaplama metodolojisi Ocak 2023 itibarı ile benzer şekilde sadece bir satırlık duyuru ile değişmiş.
Enflasyondaki zirve ve Biden’in Enflasyon Düşürme Yasası sonrası, ABD ulusal petrol rezervleri TÜFE ile paralel yapışık ikizler gibi düşerken, İspanya da gaz faturalarına (kiralara) tavan fiyat koydu, elektrik ve gıdada KDV’yi düşürdü. Daniel Lacalle enerji maliyetini gizlediği için İspanya’daki bu düşük enflasyon oranına yapay diyor.
Süper Star Ajda Volcker’dan hemen önce 1980’de boşuna “Aman petrol, canım petrol” diye şarkı yapmadı Eurovision’a. Wall Street Silver hesabındaki bir restoran fişi görselinde, enflasyondaki belirsizlik nedeni ile tutara %5 ek operasyonel masraf eklenmiş. Zerohedge hesabında ise Kaliforniya halkının %40’nın yaşam maliyeti nedeni ile başka bir eyalete göç etmeyi düşündüğü yazıyor.
Almanya’da ve İngiltere’de ise çekirdek ve manşet enflasyon mutlu etmiyor, gıda fiyatları artışı yüksek kalmaya devam ediyor. Geçen yıl 1,2 milyon Alman göç etmiş. Fransız emekliler yaşam maliyeti daha ucuz diye Portekiz’e taşınıyor. 2021 pandemi sonrası Euro Bölgesi ülke enflasyonları birbirinden iyice ayrışmış. (MxV) Euro Bölgesinde yeknesak.
ECB’nin bu yüzden işi çok zor. 1971-86 arasındaki üç dalga halinde gelen zirve enflasyonlara bakınca daha ilk dalgada olma ihtimalimiz yüksek diyenler var. Nitekim Wagner kalkışması ile az kalsın enerji ve gıda fiyatları yine sorun olacaktı.
Gerçi önümüz kış. Arjantin’de yapısal reform yok, faiz artışında geç kaldılar diyen bizdeki ortodoks politika yorumcuları İngiltere, Almanya için açıklama bulmakta zorlanıyor. Brexit ve Merkel sonrası gibi bir açıklama yerine IMF, ECB, UBS gibi kurumların enflasyon sebepleri ile ilgili raporlarına bakmaları yeterli. Shapiro (2022-15) batan bankaları ile ünlü San Francisco FED Ekonomic Letter’da enflasyonda talebin payı 1/3 iken tedarik faktörleri 1/2 oranında etki ediyor diyor.
Gordon ve Clark (2023-05) Cleveland Fed Economic Commentary makalelerinde tedarik bozulmalarının enflasyonist etkisini söylüyor. Merkez bankaları raporlarında “şirket (satıcı) kaynaklı enflasyon” diyerek arz ve maliyet enflasyonunu kabul etseler de Powell ve Lagarde geçen hafta faiz artışlarına devam dediler. İşin ilginç kısmı burada başlıyor. Halen guvernörler Phillips Eğrisi ile bu işin ücret (maaş) ve talep enflasyonu spirali olduğunu düşünüyorlar.
Doktoralı ekonomistlerin yazdığı bu raporları belli ki guvernörler ya okumuyorlar ya ciddiye almıyorlar veya başka bir şey. Belki de hazinelerin(in) bütçe açıklarının fonlama maliyetleri ile merkez bankalarına bağımlılığı. Hazinelerin bağımsızlığı merkez bankalarının bağımsızlığından çok daha kritiktir. Küresel bütçe açıkları roket gibi artışına devam ederken nostaljik denk bütçe arayışlarına gerek var mı?
Enflasyon parasal bir olgu, M2 önemli tezini kabul ediyorsak roket bütçe açıklarına merkez bankaları fren mi yoksa Keynes’in Likidite Tuzağı’nda bir gaz pedalı mı? Üstelik Taylor Kuralını daha işletmeden faiz artışları ile faiz yükü bütçelerde daha büyük yer tutuyorsa bir de?! Aç parantez, Taylor Kuralına uymadıkları için mesela niye bizde reel faiz olmalı tartışmalarını da anlamak çok zor. İşte bu sebeplerle enflasyon merkez bankalarına bırakılmayacak kadar önemli.