Endüstri 4.0: Tartışma ve uzlaşma alanları:1

Masallar, değerleri bir kuşaktan ötekine aktarmanın araçlarıdır. Olağanüstü olaylarla süslenmiş, yer ve zamandan bağımsız öykülerdir. Halkların sözel ve yazılı kültüründe binlerce yılın deneyimi ile rafine edilen masallar, ne bir sözcük fazla, ne de bir sözcük eksiktir. Anlatılan her sözün, verilen her mesajın insanlarda bir karşılığı vardır.

Bu yazı ise "Endüsri 4.0 Aşaması"nın ne olduğunu açıklayabilme amacıyla yazıldı. Bir masal netliğinde anlatacak kadar bilgi derinliğine sahip olmadığımız, kural ve standartları bu aşamada net olmayan bir gelişme. Bir erken uyarı mantığı ile izler, yarattığı fırsat ve tehlikeleri kapsayıcı bir anlayışla tartışır; ana ilkeler üzerinde uzlaşırsak oluşumları tam zamanında yakalabiliriz.
Endüsti 4.0 Aşaması, gelişmiş ülkelerin gündemlerinde gerektiği kadar yer alıyor. Endüstriyel üretimin en örgütlü ve disiplinli ülkesi Almanya bu konuda "yönlendirilen değil, yönlendiren konumda" olmak için yoğun çaba gösteriyor. Endüstriyi yönlendiren ülkelerin bir başka hedefi de "Yenilikçilikte en büyük dinamizmi ayrı ayrı alanlarda ve sektörlerde değil, bunların kesişim noktalarında görmeleri."(3) Geleceğin yeniden inşasında önemli etkileri olacağını şimdiden kestirebildiğimiz Endüstri 4.0 Aşaması ilgi menzilimizin dışına düşmemeli. Gelişmeleri yaygın biçimde tartışarak "toplumsallaşmasını" sağlamalıyız ki "yönlendirilen" olmaktan uzaklaşabilelim.
Su gücünü, rüzgar gücünü, yelken teknoljisini, kendi fiziki ve düşsel gücünü kullananarak yaşamını kolaylaştırmaya çalışan insanoğlu "bilginin gücünü" keşfedeli binlerce yıl oldu. Daha güçlü, daha hızlı, daha iyi ve daha yüksek performans yaratmanın özünde her zaman bilgi ve bilgiye dayalı metot geliştirme yerini korudu. İnsanın çıplak gücüyle yamadığını, aklını kullanarak bulduğu araç ve metotlarla yapması olan "teknoloji", kas gücünü geliştirmekle kalmadı, düş gücünün sınırlarını da genişletti. Makine ve donanımlar  günümüze kadar insanın fiziki ve düş gücünün sınırlarını genişletirken; bugün kendi aralarında iletişim kurabilme aşamasına gelerek, yaşam biçimi ve yaşam tarzlarını da köklü biçimde değiştireceğinin sinyallerini veriyor.
"Endüsti 4.0 Aşaması" insanoğlunun kendi zihin gücüyle yarattığı, sonuçlarından da önemli ölçüde etkileneceği bir gelişmeye verilen ad. Bu deneme, gönderme yapılan kaynaklardan yararlanılarak  insanoğlunun yarattığı, ilk eşiklerini aştığı yeni bir uygarlığın özünde yer alan bir gelişmeyi açıklamaya çalışacak: Endüstriyel üretimde neler olduğunu, yaşanmakta olan "sessiz devrime" uyum sorunlarını aşmamız gerken engelleri, olanak ve kısıtlarımızı irdeleyerek ne yapılması gerektiğini sorgulayacağız.

Endüstriel üretimde neler oluyor?
Endüstriyel üretimde faktör ve talep koşullarınde, karşılıklı bağımlılık ilişkilerinde,  ticaret ağlarının örülmesi ve işleyişinde köklü değişmelerin, öncü göstergelerini artık somut sonuçlarıyla izleyebiliyoruz. Değişme ve genişleme evrenin temel özelliklerinden biri. İnsanlar, alışkanlıklarının tutsağı olmadan, gelişmeleri  yaratan bileşenleri anlar, hangi bağlamda ne gibi sonuçlar yaratabileceğini öngörebilirse, sağlam bir gelecek tasarlayabilir, değerler ve kaynaklarını verimli kullanarak refahını artırabilir.
Şimdi  köklü bir değişim ve dönüşüm sürecinin hızlandığı dönemden geçiyoruz. Endüstriyel üretimin kısa ve orta dönemde neye benzeyeceği  gelişmiş ya da gelişmekte olan bütün toplumların gündemlerinde ilk sıralardaki yerini alıyor.Endüstriyel gelişme üzerinde kafa yoranlar,"endüstriel üretimin neye benzeyeceğini öngörebilmek"(1) için değişik alanlarda yoğun biçimde araştırmalarını sürdürüyor. Ulaşılan bulgulardan biri, "endüstriyel 4.0 aşamasında"  makinelerin  çevrelerinde olup bitenleri anlayabileceği ve birbirleriyle internet protokolleri aracılığı ile iletişim kurabilecekleridir. 1)Sessiz devrim,  makinelerin kendi aralarında iletişim kurmalarını hedefliyor. 2) Bu hedefe ulaşıldığında,  insanlar arasında ve geçimlerini sağladıkları işiyle ilişkilerinde köklü değişikliklerin yaşanacağı üzerinde tam bir görüş birliği var.
"Endüstriyel ortamlarda kaynakları tasarruflu kullanmak üzere, tümleşik sensör/aktüatör ekipman, makineler arası iletişim ve  aktif semantik ürün hafızalarının yeni optimizasyon yöntemlerini yaygınlaştırması (1)" iş örgütlenmelerini, endüstri-devlet ilişkilerini, devletlerarası ilişkileri yeniden biçimlendirecek. Bir başka anlatımla, yeni bir dünya kurulacak, bu yeni dünyada standartları geliştiren ve kararları verenlerin hiyerarşideki yerlerini koruyacak ve geliştirecek. Bu yeni dünyada, yönlendirenler ve yönetilenler kaçınılmaz biçimde mutlak olan hirerarşinin daha alt sıralarında yer almak zorunda kalacak.
"Endustri 4.0 Aşaması", 2010-2013 arasında ivme kazandı. Gelişmenin önümüzdeki yıllarda endüstrinin her yanına yayılması ve derinleşmesi bekleniyor. (2) Bugünkü bilgi, algı ve bakış açılarımızın; yakın geleceği yönlendirmede yeterli olamayacağı ileri sürülüyor.  
Çözünürlülüklerin iyileşmesi, makinelerin belirli bir durumu anlayabilme yeteneği kazanması(1) sıradan emeği zaten iş yaşamı dışına itmiş olan bugünkü gelişmeleri çok daha ileri düzlemlere taşıyacak. Endüstri 4.0 Aşamasında, üretim ve otomasyon sektörü ile bilgi ve iletişim teknolojileri bütünleşmesinin ne anlama geldiğini sorgulamak gerekiyor. İnternet, verileri, hizmetleri, fiziksel varlıkları bir araya getiriyor; insanlar, makineler ve ürünler  bir sosyal ağda olduğu gibi  kesintisiz iletişim içine giriyor; katı üretim tasarımının tek bir biçimde ürün geliştirmesi yerine, tekil ürünlerin kendi bireysel üretim akışını belirlediği yeni bir aşamaya geçiliyor.(3)
Bu gelişme, endüstriyel üretimde yepyeni bir kalite düzeyi, aynı zamanda geniş ölçekte bağımsız ekipman arasında etkileşim (1) anlamına geliyor.
Bir saptamaya göre, işlem yapan her makine, hangi işlemi yapacağına kendi karar verecekse, her parça da kendine uygun makineyi arayabilir, makinelerin kendi aralarındaki iletişim ve işbirliği makine kapasitelerinin boşluklarını alarak kullanım optimisasyonu yaratabilir. (2) Böylece, ekonomik büyüme sermaye birikiminin yatırıma dönüşmesinin sağladığı istihdam yaratma aşamasından, sermaye verimliliğini artıran niteliksel gelişmelerle doğru ilerlerler. Büyümeye nitelik kazandıracak olan yeni gelişmeleri kavramadan, sağlıklı bir gelecek inşa etmemiz mümkün olmayabilir.
Makineler arasında iletişim, makinelerin malzeme tanımlaması ve malzemenin kendine özgü makine kombinasyonları kurabilmeleri "önceden tüm ayrıntısıyla hazırlanmış üretim planı gerektirimeyebilir."(2) Daha önce planlanmamış çözümler üretebilme (1), üretimin iç örgütlenmesinde yeni yapılanmalarla karşılacağımız sinyalini veriyor; Endüstri 4. 0 Aşamasında üretim tesisinde "sinerji" tanımlamasını yeniden yapmak gerekiyor.
Sürecin kendi kendini onarması, geliştirmesi, hasar belirleme, hasar kapsamının tahmin edilmesi, geçerli üretim görevi için alternatif çözümler bulması, ilgili bakım ya da onarım işine başlatma emrinin verilmesi, eğitimli personeli harekete geçirilmesiyle işlemin tamamlanması (1) bugünkü üretim iç örgütlenmesinden çok farklı bir yapı, işlem ve kültür gerektireceğini net bir biçimde gösteriyor.
Bugün artık "siber-fiziksel üretim sistemlerinden"söz ediliyor. Sistemin ayırtedici özelliği, tekil çalışma biriminin üretim tesisinin hangi servislerinin gereksinimi olduğunu kendisi karar vereceğinden, geleneksel üretim algısı devrimsel bir değişime uğrayacak (1) beklentisini giderek güçlendiriyor.
Öncü göstergeler, yeni bir üretim sistemi mimarisi oluşacağını söylüyor. Ancak bu dönüşümün bir gecede olmamasını beklememek gerekiyor. Üretim sisteminde adım adım eklenen dijital donanımların ve  yazılım protokollerinin oluşturdukları yapıları, işlevleri, kültürü ve etkilerini bugün geçerli olan üretim sisteminden çok farklı bir sistem anlayışı ile irdelemek gerekecek, hazırlık yapmak ve uyum sağlamak için  konuyu gerektiği kadar tartışmanın hayati önemi olacaktır.
Fabrika-odaklı üretim yine olacak, ama var olan fabrikalarda adım adım  yapılan değişiklik üretim sistemini farklılaştıracaktır.
Üretim tesislerinde  ölçüm noktalarında çok yüksek hacimde veri üretilecek (1) Bu "büyük verinin" ehlileştirilmesi, işe yarayanların korunarak, gereksiz olanların elenmesi gerekecek. Anatılık 2.0 olarak adlandırılan büyük verinin ehlileştirilmesi iş örgütlerinin gündemine iyice oturmaktadır.
Ölçüm noktalarında üretilen çok sayıda veri, makineler tarafından hızla işlenebiliyor, ama insanlar bu işlemi makinelerini yaptığı kadar hızlı yapamıyor. İnsanların belirli bazı işlerde makineler kadar hızlı olmaması nedeniyle, işletme içinde süreçlerin türdeşleştirilmesi sorununu öne çıkarıyor; işlemleri makinelerle yapma gereksinimi artıyor; yeni makine-donanıma yatırım gerekiyor. (1) Bu da işyerlerinde  değişim ve dönüşümü hızlandırıyor, sermaye-yoğun yatırım gerektiriyor. Rekabet gücü yaratabilmek için Endüstri 4.0 Aşamasını doğru okumanın ne denli önemli olduğunu derlenerek başlıklar halinde aktarıdğımız bu bilgiler, kanıtlamış olmalı.
Gelecek hafta, Endüstri 4.0 Aşamasının yeni fabrikalarının yapıları, iş ortamınadeki değişmeler, yeni yapılanma ihtiyaçları gibi gelişmelerle ilgili öngörülerin neler olduğunu paylaşacağız.
_____________________________________
(1)Dr. Ansgar Kiwet, " Prof. Dr.h.c. mult. Wolfgang Wahlster ile söyleşi..." Otomasyonda trendler, FESTO, No: 1/2013        
(2)Georg Giersberg, "Sanayide Dijital Devrim/Dünyayı Eleştiren Ağ" DE Magazine Deutschland, T 4/2013

(3)Henning  Kagermann," Yarının ekonomisi için bir vizyon"- Alman Teknik Bilimler Akademisi Başkanı-, DE  Magazine Deutschland, T  4/ 2013

(4)Contanze Kurz ve Frank Rieger " Sessiz Devrim"  DE Magazine Deutschland, T 4/2016

(5)Helen Sibum " Geleceğin Fabrikası/ Prof. Detlef Zühle Kaiserslautern'deki smonat fabrikanın kurucusu"  DE Magazine Detucschland  T 4/2013

6)Chris Anderson, "İnsanın  Özgünlüğü/ Kitap Tanıtımı"  MD Magazine Deutsechland  T4/2013