En kötü durumda olmayı sürdürüyoruz ama düzelme başladı

Milli gelir bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin parasal değeridir. Üçer aylık dönemler itibariyle açıklanan milli gelir rakamları ülke ekonomisinin geçmişte ne kadar üretim yaptığı, yapılan üretim karşılığında elde elden gelir ve bu gelirin harcanma şekli hakkında bilgi verir.

Bu bilgiler ne işe yarar? Bu bilgilere bakarak önce hükümetler ekonomi politikalarını belirler. Sonra şirketler ve kişiler gelecek için pozisyon alır.

Bizde milli gelir rakamlarından hükümetler gereken ölçüde yararlanmıyor.

Türkiye'nin birinci 3 aylık dönemde yüzde 13.8 küçüldüğü açıklanmıştı. Küçülme yüzde 14.3'e yükseltildi. İkinci 3 aylık dönemde beklenen yüzde 8 küçülme idi. Küçülmenin yüzde 7 olduğu açıklandı. Altı ayda küçülme yüzde 10.6 oldu.

Biz birinci 3 aylık küçülmede dünya rekoru kırmıştık. İkinci 3 aylık küçülmede de rekoru koruyoruz.

Açıklamalara göre krizden en fazla etkilenen ülkelerde ikinci üç ayda küçülme oranları, ABD'de yüzde 3.2, İngiltere'de yüzde 5.5, Euro Bölgesi'nde yüzde 4.7, Almanya'da yüzde 5.9, Fransa'da yüzde 2.6, Yunanistan'da yüzde 6.0 olarak gerçekleştir. Sadece Rusya yüzde 10.9 küçülme ile bizim önümüze geçti (Bakınız: The Economist, 5 eylül 2009).

- İmalat sanayi ilk çeyrekte yüzde 20.2 küçülmüştü, ikinci çeyrekte küçülme oranı yüzde 8.7'ye geriledi. Demek ki iyileşme var.

- İnşaat sektörü ilk çeyrekte yüzde 18.9 küçülmüştü. İkinci çeyrekte küçülme yüzde 21.0'e çıktı. Demek ki inşaatta kötüleşme devam ediyor.

- Ticarette ilk çeyrekte küçülme yüzde 26.4 iken, ikinci çeyrekte yüzde 15.0 oldu. Demek ki sanayideki iyileşmenin uzantısında ticarette iyileşme var.

- Ulaştırma ve haberleşme ilk çeyrekte yüzde 14.3 küçülmüştü. İkinci çeyrekte yüzde 11.5 küçüldü. Demek ki tarım, sanayi ve ticaretteki düzelme ulaştırma ve haberleşme sektörlerini de etkiliyor.

İyileşme ve kötüleşme konusu tartışılırken ve sektörler hakkında değerleme yaparken her sektörün ekonomideki ağırlığına bakmak gerekir.

Örneğin, tarımın toplam ekonomide ağırlığı yüzde 6.3'tür. Halbuki imalat sanayiinin yüzde 24.8'dir. İnşaatın yüzde 5.5'tir. İmalat sanayiinin küçülüp büyümesi ekonominin bütününün kaderini belirler. Çünkü imalat sanayiinde büyüme, ticareti (ağırlığı yüzde 12.4'tür), ulaştırmayı (ağırlığı yüzde 14.6'dır.), mali kesimi (ağırlığı yüzde 12.2'dir) de canlandırır.

Üretilen mal ve hizmetler gelir yaratır. Sonra da bu geliri halk ve devlet harcar. Üretim gerileyince (büyüme küçülünce) gelir de azalır. Gelir azalınca harcamalar da azalır.

Gelirin en büyük kısmını (yüzde 74.1'ini) halkımız (hanehalkı) harcar. Devlet harcamalarının toplamdaki payı yüzde 10.9'dur. Kalan da (yüzde 20.9) yatırıma gider.

- Bu yılın ilk çeyreğinde halkın tüketimi yüzde 10.2 azalmıştı. İkinci yarıda azalma oranı yüzde 1.2 geriledi. Demek ki, halkımızın tüketim harcamalarında azalma sona ermedi ise de iyileşme başladı.

- Toplam yatırımlarda gerileme devam ediyor. Bizde önemli olan özel sektör yatırımlarıdır... Özel sektör yatırımlarının 2/3'ü makine ve teçhizatı, 1/3'ü inşaat yatırımı harcamasıdır. İnşaat yatırımı harcamalarının ikinci çeyrekte azalmaya devam ettiği görülüyor. Demek ki inşaatta ilk yarıda düzelme işaretleri ortaya çıkmamış.

Bu yılın ilk çeyreğinde tarım yüzde 0.5 küçülmüştü. İkinci çeyrekte yüzde -6 büyüdü. İlk 6 ayda tarımın büyümesi yüzde 4.0 olarak hesaplandı.

Tarım yılın kalan aylarında da büyüyecek. Çünkü bu yıl hava şartları çok iyi.

Ancak tarımın günümüzde milli gelir içindeki ağırlığı azaldı. Tarım toplam gelirin yüzde 6.3'ünü sağlıyor.

Fakat tarımdaki iyilikler az da olsa ticaret ve ulaştırma sektörlerindeki iyileşmeye destek veriyor.

Üzerinde durulması gereken çok önemli bir nokta da, ekonomide rekor gerilemeler gerçekleşirken mali aracı kurumların büyümeyi hem de hızlı büyümeyi sürdürmeleridir. Yılın ilk çeyreğinde yüzde 10.9 büyüyen sektör, ikinci yarıda yüzde 7.5 ile büyümeye devam etmiştir.

Gelirdeki ve harcamalardaki düşüşe rağmen halkın konutları için yaptıkları harcamaların artış göstermesi de dikkatleri çeken bir gelişmedir.

Bütün bunarın sonunda cevaplanması gereken sorular şunlardır?

- Gelir ve harcamalardaki gerileme daha ne kadar devam edecek? Ne zaman büyüme başlayabilecek? Anlaşıldığı kadarı ile bunu 2010 yılının ilk çeyreğinde görebileceğiz. 2009 yılının yüzde 14.3'lük ilk çeyrek küçülmesi, 2010 yılında ilk çeyrekte iyi bir büyüme oranının görülmesine yol açacaktır.

- 2008 yılının 4. çeyreğinde ekonomi yüzde 6.5 küçülmüştü. Buradan hareket ile 2009 yılının 4. çeyreğinde de o çeyreğe ait büyüme artı çıkabilir.

- Önemli olan geçmiş ile karşılaştırmanın özetinde üretimdeki gerçek artışın başlamasıdır. 2009 yılını her halde yüzde 5 küçülme ile bitiririz. 2010 yılını her hale artı bir büyüme ile kapatmak mümkün olur.

- Ancak genel değerlemede görülüyor ki, ekonomi, tahminlerin ötesinde küçülmüş. Düzelme tahminlerin ötesinde yavaş gidiyor.

2009 Yılı Üçer Aylık Dönemde Üretimdeki Değişim

         (Yüzde Değişim ve Ağırlık)

 Ocak

Şubat

Mart Nisan

Mayıs

Haziran Ocak

Haziran

6 Ay GSYİH'da

Sektörün

Ağırlığı

Tarım -0.5 +6.6 +4.0 6.3

İmalat Sanayi -20.2 -8.7 -14.4 24.8

Elektrik  -6.1 -6.0 -6.0 2.0

İnşaat -18.9 -21.0 -19.9 5.5

Ticaret -26.4 -15.0 -20.6 12.4

Ulaştırma -17.6 -11.5 -14.5 14.6

Mali Aracı Kurumlar +10.9 +7.5 +9.2 12.2

Konut Sahipliği +4.5 +4.8 +4.6 5.7

GSYİH -14.3 -7.0 -10.6 100.0

Kaynak: TÜİK

Milli Gelirin

Harcanması Nasıl Değişti?

      (Yüzde Değişim ve pay )

Ocak

Şubat

Mart

I. Ç.  

Nisan

Mayıs

Haziran

II. Ç. 

Ocak - Haziran

Azalma /

Artış 

Harcamadaki

Payı

Halkın Tüketimi -10.2 -1.2 -5.7 74.1

Devletin Tüketimi 11.2 10.2 10.9 10.9

Toplam Yatırım -27.5 -24.6 -26.0 20.9

Kamu Yatırımı 24.7 5.5 13.3 4.0

Özel Sektör Yatırımı -33.5 -29.7 -31.6 16.9

- Makine Teçhizat -36.1 -29.1 -32.5 11.0

-  İnşaat -28.8 -31.1 -29.9 5.9

Kaynak: TÜİK