Emtiada düzeltme
Geçtiğimiz hafta yürekleri hoplatan bir gelişme oldu. Bir süredir yükselmekte olan emtia fiyatları birden ters döndü. Özellikle petrol ve kıymetli maden (gümüş) fiyatlarında sert düşüşler oldu. Borsalar dibe doğru gitti. Piyasalar panikledi. Sallandık. Sonuçta, görece daha düşük fiyatlarda ortalık biraz duruldu.
Bu tür ani ve sert fiyat hareketlerinde hep olduğu gibi tartışma ve yorum yağmuru başladı. Aslında bildiklerimizden farklı bir ses, yeni bir analiz vs çıkmadı ortaya. Herkes kendi meşrebine göre ahkam kesmeye devam etti. "Ne oldu, ne olacak" gibi sorulara yanıt olarak alışılmış pozisyonlar tekrarlandı. Kimisi finansal balon patladı, olanlar bu nedenle oldu dedi. Kimisi de ekonomi büyüme ivmesini kaybettiği için bu ürünlere olan talep azaldı ve fiyatları düştü diye yorumladı olup biteni.
Ben genellikle ikinci tür yorumlara daha sempatik bakarım. Ama bu defa sanırım birinci grubun değerlendirmesi daha doğru.
* * *
Emtia diye nitelenen malların önemli bir özelliği var. Bunların büyük çoğunluğu neredeyse iki karakterli gibiler. Aslında bu ürünlerin esas özelliği reel alanın (üretim vb) girdileri niteliğinde olmaları. Bu yönüyle fiyatları ekonominin reel eğilimlerine, büyüme ya da duraklama gibi trendlerine ve bu süreçlerden türeyen piyasa değişkenlerine (talep ve arz)b bağlı olarak hareket ediyor. İşin bir yönü bu.
Emtia grubunun ikinci karakteri ise finansal piyasalarda spekülatif işlemlere konu olan mali varlıklar gibi hareket edebilmeleri. Dolayısıyla bunların fiyatları finansal koşullar, beklentiler, risk iştahı, sürü mantığı vb gibi daha çok finans piyasalarında görülen eğilimlerden de etkileniyor. Kimi zaman finansal etkilenme reel trendlerin etkisinden daha güçlü oluyor. Ortalık kumarhaneye dönüyor.
Emtianın finansal araç gibi kullanılması eğilimi her zaman mevcut. Ama bu eğilim bazı koşullarda en uç noktalara taşınıyor. Örneğin, olağan finansal araçların getirilerini-işlevlerini yitirdiği ortamlarda hele bir de likidite bolluğu ve faiz düşüklüğü hüküm sürüyorsa emtianın spekülatif araç olarak kullanılması eğilimi tavan yapıyor.
Bunun pek çok örneği var. 2008 yılının ilkbaharında, küresel ekonomi reel krize doğru yol alırken, emtia fiyatlarının tavana vurması bu tür spekülatif balonların son örneği. Bu ürünlerde somut piyasa koşulları ile fiyatlamalar arasındaki bağ bazen gevşese de hiç bir zaman kopmuyor. Dolayısıyla emtia fiyatlarındaki yükselme bunların piyasa koşulları tarafından doğrulanıp, desteklenmeyince herhangi bir nedenle tetik çekiliyor, balon patlıyor, fiyatlar yere çakılıyor.
Kısacası, reel gelişmelerin desteklemediği, spekülatif karakterli fiyat hareketleri belki daha hacimli oluyor ama çok yaşamıyor, kısa ömürlü oluyor ve daha büyük gürültüyle çöküyor.
* * *
Geçen hafta da böyle olduğunu düşünüyorum. Üstelik tam de insanların "bu emtia fiyatları bizi çökertecek" diye ağlaşmaya başladıkları dönemde oldu fiyat çöküşü.
Şöyle bir kurgu düşünmek mümkün. Küresel ekonomide canlanma başladı ama henüz tam anlamıyla güçlü bir büyüme ivmesinden söz etmek mümkün değil (2008 ilkbaharı?). Ulusal ekonomilerde canlanmayı desteklemek amacıyla parasal destek devam ediyor. Ciddi bir likidite bolluğu var. Faizler çok düşük düzeyde (2008 ilkbaharı?). Kriz sürecinde ortaya çıkan risk tablosu (toksik vb) bir çok finansal aracı devre dışı bıraktı. Riski düşük, getirisi yüksek enstrüman kıtlığı var. Bu yeni araç arayışlarına neden oluyor (2008 ilkbaharı?). Emtia burada devreye giriyor. Spekülatif talep artıyor ve fiyat balonu hızla şişiyor (2008 ilkbaharı?). Reel alanda bu fiyat artışlarını doğrulayacak, destekleyecek talep ya da arz gelişmesi yok. Reel olarak desteklenmeyen fiyat spekülasyonu bir kez daha çöküyor. Kaçamayanlar altında kalıyor. Kalan sağlar yola devam edecek ve büyük olasılıkla yakın gelecekte yeni bir spekülasyonla üflenen emtia fiyatları şişmesine tanık olacağız.
Bence olan bu. Sermaye küresel ölçekte ehlileştirilene kadar da böyle olmaya devam edecek.