Emtia fiyatları kriz dönemi seviyelerine döndü
Küresel büyümeye yönelik beklentileri emtialar doğru biçimde gösteriyor. Beklentiler yüksekse, emtia fiyatlarında artışlar görülüyor. Bu açıdan bakıldığında, mevcut konjonktür oldukça zayıf. Emtia talebi düşük olduğu için, büyüme tahminleri aşağı yönlü revize ediliyor. Esasen büyümeyi desteklemek adına çok çaba harcandı. Fed 2009’da tahvil alım programı serisine başladı. Bu programların toplam büyüklüğü 4.5 trilyon dolardı. Ek olarak; Japonya, İngiltere ve Avrupa Merkez Bankaları tahvil alım programları açıkladılar. Büyük merkez bankalarının global büyümeyi teşvik etmek için attıkları önemli adımlara rağmen, emtia fiyatlarının 2008’deki kriz dönemi seviyelerine dönmesi çarpıcı bir durumdur.
Emtiaların durumu göz önüne alındığında, dünya ekonomisinin nasıl büyüyeceği soru işaretidir. Avrupa ve Japonya’nın durumu parlak gözükmüyor. Çin ekonomisine yönelik endişeler artıyor. Herkesin umudu Amerikan ekonomisi ki orada da müthiş bir büyüme performansı yok. Geçen hafta ikinci çeyrek büyüme rakamı yüzde 2.3 olarak açıklandı. Kaldı ki, ‘‘ABD kapalı bir ekonomiye sahiptir. Kendi yağıyla kavrulur’’ diyenlerin aksine, diğer bölgeler zorlanırken Amerika’nın alıp başını gitme şansının düşük olduğu kanısındayım.
Emtia fiyatlarındaki çöküş nedeniyle, üretici ülkeler zorlanıyorlar. Gelirler düşüyor. Örneğin; önemli emtia bakırın en büyük üreticisi olan Şili’de büyük sıkıntılar var. 2014’ün büyüme rakamı yüzde 1.8, 2008 krizinden beri görülen en düşük seviye. Şili’nin 2015 için resmi büyüme beklentisi, politik kriz ve emtia fiyatlarında yaşanan türbülans nedeniyle, geçtiğimiz haftalarda yüzde 3.6’dan yüzde 2.5’e indirildi. Dünyanın en büyük kahve, şeker ve soya fasulyesi üreticisi olan Brezilya da deyim yerindeyse perişanları oynuyor. Tarımsal ürünler dışında, petrol ve demir cevheri gibi ham maddelerin de büyük bir üreticisi olan Brezilya bir türlü toparlanamıyor. Emtialardan büyük darbe alan, politik skandallarla sarsılan Brezilya’nın, kredi notunun indirilmesi de bekleniyor.
Hindistan, pamuk üretimiyle öne çıkıyor. Tarımsal emtiaların önemli oyuncularından olan Hindistan, baskıyı azaltmak için her yolu deniyor. Gevşek para ve maliye politikalarıyla ekonomiyi ayakta tutmaya çalışıyor. Değerli metal özelliğinin yanı sıra, endüstriyel kullanımı da olan gümüş, 2011 senesinde 50 dolar seviyesini görmüştü. Gümüş bu sene 14 dolara düştü. En büyük gümüş üreticisi olan Meksika’nın, bir petrol üreticisi olduğunu da belirtelim. Geliri ağırlıklı olarak emtia satışına bağlı olan Meksika ekonomisine yönelik tahminler de zayıflıyor.
Petrol ve doğal gaz üretimi konusunda ilk akla gelen ülke Suudi Arabistan’dır. Ancak 2014’te en büyük üretici ABD oldu. Enerji üretiminde, 2015’te de ABD önde gidiyor. Tabii ABD’nin emtia ihracatı, büyüme kompozisyonu içinde majör bir yere sahip değil. ABD’de büyümenin en önemli bileşeni tüketimdir. Petrol ve doğal gaz üretiminde, ABD’yi Rusya zorluyor. Enerji ürünlerinin satışından gelen paraya bağımlı olan Rus ekonomisi resesyon yaşıyor. Hemen her emtiaya sahip olan Avustralya, Kanada gibi ülkelerde de hayal kırıklığı yaşanıyor. Ekonomik öngörüler yeniden gözden geçiriliyor. Bu ülkeler, ürettikleri önemli emtialar için fiyat tahminlerini düşürüyorlar.
Emtiaların büyük üreticileri genel olarak gelişen ülkelerdir. Müşteriler gelişmiş ülkelerdir. Gelişmekte olan ülkeler, küresel talep zayıfladığı için, ürünlerini istedikleri ölçüde satamıyorlar. Global büyümenin yüzde 50’sinin gelişen ülkelerden geldiğini belirtelim.
Her piyasada olduğu gibi, emtiaların fiyat hareketlerinde de dönemsellik olgusu var. Yükseliş ve düşüş hareketlerinde evreler oluyor. Emtialardaki düşüşün son safhasına girmiş olabiliriz. Tabii düşüşün bitmesi, yeni bir yükseliş trendinin başlaması anlamına gelmiyor. Bu tarz; uzun süreli, sert düşüşlerin ardından bir stabilizasyon süreci yaşanır. Yükseliş döneminin başlaması için, küresel ekonomide temel senaryonun değişmesi lazım. Emtiaların güçlü bir katalizöre ihtiyacı var. Bu da henüz ortada gözükmüyor.
En büyük emtia üreticileri
Bakır-Şili
Petrol ve doğal gaz-ABD
Pamuk-Hindistan
Altın-Çin
Gümüş-Meksika
Kahve-Brezilya