Ekonomiyi soğutma önlemleri, tüketimden çok üretimi frenledi

Yeni ekonomi yönetimi­nin “tek haneli enflas­yon” hedefiyle başlat­tığı “sıkı para” politikası kap­samında iç talebi kontrol ve ekonomiyi soğutmaya yönelik önlemlerin etkileri hem üre­tim hem tüketim ayağında gö­rülmeye başladı. Üretim aya­ğındaki daraltıcı etki, tüketi­me göre daha fazla hissedildi.

Geçen yıl temmuz sonun­dan itibaren devreye alınan parasal sıkılaştırmaya yöne­lik alınan kararların etkileri istatistiklere yansımaya baş­ladı.

Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK); Gelir İdaresi Başkanlığı’na KDV beyanna­mesi veren bütün girişimle­rin dahil olduğu ve perakende ticaret sektöründe farklı tür ve büyüklükteki girişimlerin satışlarını her ay düzenli ola­rak ölçen “perakende satış en­deksi”nde Temmuz 2023-Ni­san 2024 arasındaki dönemde yüzde 3,7 düşüş yaşandı.

Buna karşılık, TÜİK’in sanayi üre­tim endeksinde aynı dönem­de yüzde 8,3 oranında düşüş gerçekleştiği dikkati çekti.

Talep hız kesti, üretim eksiye geçti

Dokuz aylık dönemde, iç ta­lebin barometre göstergesi ni­teliğindeki perakende satışlar, yıllık bazda artmaya devam etmekle birlikte, yıllık artışlar büyük oranda hız kesti. Önce­ki yıl aynı aylara göre gerçek­leşen yıllık değişimlere bakıl­dığında perakende satış hac­minde Temmuz 2023’te yüzde 31,9 olan artış oranının, ağus­tosta yüzde 18,6’ya, yıl sonun­da yüzde 14,3’e, bu yıl nisan so­nu itibarıyla yüzde 10,2’ye ka­dar düştüğü görüldü.

Sanayi üretiminde ise Tem­muz 2023’te yüzde 8,2 olan yıllık artış, hız keserek yıl so­nunda yüzde 2,3’e, bu yılın ocak ayında yüzde 1,3’e kadar düştü. Şubatta, depremler do­layısıyla üretimin sert düşüş yaşadığı geçen yılın aynı ayı­nın baz etkisiyle yüzde 11,1 ar­tan sanayi üretiminde martta yüzde 4,6 oranında bir yıllık artış kaydedildi. Sanayi üre­timi, nisanda ise yıllık bazda yüzde 0,7 düşüş kaydetti.

Üretim 100 birimden 91,7’ye, tüketim 96,3’e

Takvim etkisinden arındı­rılmış perakende satış hacim ve sanayi üretim endeksle­rinivn Temmuz 2023 değe­ri 100 kabul edilirse, bu yılın nisan ayında perakende sa­tışların hacmi 96,3’e, sanayi üretiminin hacmi ise 91,7 dü­zeyine indi. Buna göre dokuz ay önce 100 birim kabul edil­diğinde sanayi üretimi yakla­şık 92, perakende tüketim ise 100 birimden yaklaşık 96 bi­rime düştü.

Frene basılan tüketim alanları

Temmuz 2023-Nisan 2024 döneminde perakende satış­lar ürün grupları bazında hız kesti ya da daraldı. En sert dü­şüş yüzde 23’le “otomotiv ya­kıtı” kategorisinde yaşandı. Ses ve görüntü cihazları, hır­davat, boya ve cam, elektrikli aletler, mobilya vb. satış hac­minin de yüzde 22,4 daraldığı anılan dönemde gıda, içecek ve tütün grubunda da satışlar yüzde 3,3 düşüş kaydetti.

Söz konusu dönemde pera­kende satış hacminin görece en fazla arttığı harcama gru­bu yüzde 14,1’le posta ile ve­ya internetten yapılan satış­lar oldu. Bunu yüzde 11,1’le bilgisayar, kitap, iletişim ay­gıtları gibi ürünler, yüzde 6,7 artışla tekstil, giyim ve ayak­kabı, yüzde 4,4’le eczacılık, tıbbi optik, kozmetik ve kişi­sel bakım malzemeleri izledi. Gıda dışı tüketim maddele­rinin (akaryakıt hariç) pera­kende satış hacmindeki artış da yüzde 0,8’de kaldı.

Dört alt sektörde sert üretim düşüşü

Sıkılaştırmanın Temmuz 2023-Nisan 2024 arasındaki dönemde, sanayinin ana sek­törleri içinde üretimde en sert düşüş yüzde 20,5’le elektrik, gaz ve buhar sektöründe ya­şandı. Bu dönemde maden­cilik ve taş ocakçılığı üretimi yüzde 10,3 azalırken, imalat sanayiinin üretiminde de yüz­de 6,9 düşüş meydana geldi.

İmalat sanayii alt sektör­lerinin tamamına yakının­da üretimde frene basıldı. En sert düşüşler yüzde 20,6 ile ağaç ürünleri, yüzde 18,8’le mobilya, yüzde 15,8’le içe­cek, yüzde 15,2 ile giyim eş­yasında yaşandı. Üretim dü­şüşünde bu alt sektörleri yüz­de 12,4’le deri, yüzde 11,6 ile diğer metalik olmayan mi­neraller, yüzde 11,4’le tütün ürünleri, yüzde 10,9’la mo­torlu kara taşıtları, yüzde 10,8’le diğer ulaşım araçları, yüzde 9,8’le fabrikasyon me­tal ürünleri izledi.

Aynı dö­nemde, bilgisayar, elektronik ve optik cihazlarda yüzde 7,3, kauçuk ve plastikte yüzde 6,7, gıdada yüzde 6, tekstilde yüz­de 5,8, kayıtlı medyada yüzde 2,6, kâğıtta yüzde 1,3, eczacı­lıkta yüzde 1,2 üretim düşü­şü yaşandı. Üretimi artan az sayıdaki alt sektör içinde en yüksek artışı yüzde 10’la kim­ya sektörü kaydetti, elektrikli teçhizat sektörünün üretimi de yüzde 1,2 arttı.