Ekonomisi tekliyor Putin düşman yaratıyor

2014 yılının ilk dört ayında dış dünyada öne çıkan olguların başında Ukrayna’daki olaylar ve ardından Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi geliyor. Ukrayna’da halk hükümete karşı demokratik haklar için direnişe geçtiğinde Rusya hükümetin yanında yer alırken, AB ve ABD direnişçilerin yanında yer aldı. Hükümet çöktü ancak batı dünyası zafer elde edemedi. Çünkü Rusya Kırımı işgal edip, ülkesine bağladı. Buraya kadar yazdıklarımız gazete haberlerinin bir özeti. Asıl önemli olan bu yaşananların neden, niçin sorularına yanıt bulmak. 

Ukrayna’da Rusya yanlısı hükümete karşı çıkışlar yeni değil. 2010 yılında iktidara geldiği günden bu yana Viktor Yanukoviç başkanlığındaki Rusya yanlısı yönetime direniş vardı. Direnenlerin ortak özelliği AB yanlısı olmaları ve daha fazla özgürlük istemeleri. Viktor Yanukoviç’in geçen kasımda AB ile imzalanacak olan ortaklık anlaşmasından vazgeçip, masadan kalkması olayları ateşledi. Hiç şüphesiz, göstericilerin iktidarı devirmesinde yönetimin baskıcı tutumu ve yolsuzluklara bulaşmış olması da önemli etken. 

Rusya gelişen olaylara seyirci kalmadı. Bunun ana nedenleri; 

Ukrayna’da Rus asıllı bir nüfus var, ve bunlar Rusya’ya bağlanmak istiyor. 
Ukrayna Batıya açılan bir enerji koridoru, bu koridoru Rusya elinde tutmak istiyor. Kırım’da Rusya’nın en büyük deniz filosu barınıyor. 

Tüm bunların yanında 1990 sonrası kapitalizm ile barışan, hatta en vahşi kapitalizmi seçen (devlet kapitalizmi) Rusya, yine de Batıyı kendisine rakip olarak görüyor. Çünkü hem o eski imparatorluk günlerini özlüyor, hem de Batının ekonomik ve kültürel gücünün kendisini yok etmesinden korkuyor. 
Rus yönetimi (Putin-Medvedev ikilisi) yaklaşık 20 yıldır bu özlemi ve korkuyu canlı tuttular. Rus halkı için bunlar adeta yapıştırıcı oldu. Bu sayede Putin, Rusya’da oligarşik bir yönetim kurdu. Kendisi siyasi oligark olarak başta, ekonomik oligarkları da şirketler yoluyla bir birliktelik oluşturdular. Rusya’da bu yönetime karşı (geleneğinde devrimci kimliği olmasına karşın) halkın direniş göstermemesinin altında ise orta sınıfın güçlendirilmiş olması yatıyor. OECD ve Dünya Bankası verilerine göre Rusya bir çok yükselen ekonomiye göre (Türkiye’de dahil) orta sınıfı güçlü bir ülke. 

Ancak Rusya ekonomisi 2009’dan bu yana tekliyor ve yapısal sorunlar yüz üstüne çıkmaya başladı. 

Rusya ekonomisinin ana özellikleri sorunların neler olduğunu açıklıyor. -Rusya ekonomisi enerji üretimine, (doğal gaz ve petrol üretimine) bağımlı bir ülke. Aşağıdaki grafikte sizin de gördüğünüz üzere Rusya’da GSYH Büyüme oranı, petrol fiyatları ile tam bir doğrusal korelasyon içerisinde. 
GSYH’ın bu kadar Petrol ve doğalgaza bağlı olması makro ekonomik iç ve dış dengeyi de belirliyor. Dünya bankası ve OECD verilerine göre federal bütçe gelirlerinin hemen her yıl yarısı petrol gelirlerinden oluşuyor. Dolayısıyla bu gelirlerin düşmesi bütçe açığına neden oluyor. 

Ekonomi, enerji üretimine çok bağımlı olunca sanayi sektörü geri plana düştü. Rusya işgücü verimliliği, inovasyonda gerilerde kalan bir ülke oldu. 
Rusya’nın bir türlü şeffaf, kurallara ve kurumlara dayalı ekonomik yapı kuramaması uluslararası sermayeyi ürküttü. 2008 krizi ile bu sermaye daha hızlı ülkeyi terk etmeye başladı. Geçen yıl ülkeden 63 milyar dolar çıktı. 

Rusya bu süreçte ciddi bir borçlanmaya da gitti. Ocak 2014 itibari ile 652,8 milyar doları özel sektöre ait olmak üzere, 732 milyar doları bulan bir dış borca sahip. 

Dünya’nın en önemli petrol ve doğalgaz ihracatçı ülkesi olmasına karşın 2008 yılında 103,9 milyar dolar olan cari fazla, 2013 yılı sonunda 33,0 milyar dolara geriledi. 

Sonuç olarak Rusya’nın Ukrayna müdahalesinin altında sadece yeni imparatorluk hevesleri yatmıyor. Putin’in, teklemeye başlayan ekonominin yaratacağı olumsuzlukları gizlemek için bir dış düşmana ihtiyacı vardı. O da Ukrayna ekseninde AB ve ABD oldu. Putin, üstelik bu saldırganlığına karşı, enerji bağımlılığı nedeni ile kendisine karşı sert bir çıkış olmayacağını düşünüyor. Şimdiye kadar ki, gelişmeler Putin’i yanıltmadı. Ancak olası bir petrol fiyatı düşüşü ile bütçe dengesini kaybetmesi ya da yaşayacağı bir borçlanma krizi, şimdilerde kaynak aktardığı için sessiz duran orta sınıfı ayaklandırabilir. Putin’de kendini birden bire Sibirya da bulabilir.