Ekonomik küçülmenin sonuna mı geldik?

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hesabına göre ekonomi yılın ikinci çeyreğinde de yüzde 1.52 daraldı. Ekonomide küçülme, üst üste üç çeyrektir sürüyor.

Yıllık toplam gayrısafi yurtiçi hasıla (GSYİH) miktarı ilk çeyreğe göre 31 milyar dolar daha azalarak 722.18 milyar dolara kadar düştü. Bir yıl öncesine göre 162 milyar dolarlık kayıp var. Yıllık GSYİH miktarı 2009 krizi sonrasının en düşük düzeyine inmiş durumda.

Bizim hesaplamamıza göre kişi başına gelir, 8 bin 822 dolar ile 2007’nin de gerisine düştü. Suriyeli ve diğer göçmenleri de hesaba satarsak kişi başına gelir aslında 8 bin 360 dolara kadar indi.

Buna karşın ekonomik daralma, yüzde 2.36 ve yüzde 2.81 olan önceki çeyreklerden daha az düzeyde gerçekleşti. Buna bağlı olarak mevsim ve takvim etkisinden arındırma hesabına göre ikinci çeyrekte, birinci çeyreğe göre bir büyüme var. 

Bu noktaya bakarak ekonomide küçülme döneminin sonuna gelindiği yorumları yapılıyor.

Ancak GSYİH verilerini, bütçe dengesi, reel sektör borç sorunu ve uluslararası ekonomik gidişatla birlikte değerlendirdiğimizde böyle iyimser bir analiz yapmanın pek mümkün olmadığı ortaya çıkıyor.

4 çeyreğin toplamından oluşan yıllık GSYİH’nın artış hızındaki seyre baktığımızda, momentumun hala aşağı doğru olduğu görülüyor:

● Büyümenin tayin edici ayağı olan özel tüketimde, 4 çeyrek toplamındaki daralma ikinci çeyrekte biraz daha hızlanarak yüzde 2.39’dan yüzde 3.27’ye yükseldi.

● Ekonominin sadece bugünkü performansını değil geleceğinin de belirleyen yatırımlardaki daralma üç çeyrektir sürüyor. Üstelik bu yılın ikinci çeyreğinde daralma iyice hızlandı. 2018’in son çeyreğinde yatırımlardaki 4 çeyreklik toplam daralma yüze 0.59 iken 2019’un ilk çeyreğinde yüzde 5.57’ye ulaştı. İkinci çeyrekte ise yatırımlardaki yıllık daralma katlanarak hızlanıp yüze 12.86’ya ulaştı.

● Ekonomideki daralmayı nispeten sınırlayan devletin tüketim harcamalarında büyüme sürüyor. Ancak burada da ilk çeyreğe göre 1.5 puanlık hız kaybı var. Kamu harcamalarındaki bu artış, bütçe dengelerini tarumar etmiş durumda ve sürdürülmesi mümkün değil.

● Kurlardaki hızlı artışın desteği ve iç pazardaki daralmanın zorlaması ile ihracattaki büyüme sürüyor. Ancak ticaret savaşları ve dünya ekonomisindeki yavaşlama belirtileri nedeniyle ihracat, bu performansını sürdürmekte zorlanacak.

● İthalattaki daralma hızlanarak sürüyor. Bu durum, büyüme hesabını olumlu etkilemekle birlikte, esasında iç pazardaki daralmanın bir sonucu olduğu için ekonomideki küçülmenin bir yansıması.

● Sektörler cephesinde inşaat ve sanayideki daralma hızlanarak sürüyor. 4 çeyreklik toplamlara göre inşaattaki daralma hızı yüzde 5.34’ten yüzde 8.96’ya çıktı. Ekonominin belkemiği sanayideki küçülme hızı da yüzde 1.45’ten yüzde 3.67’ye ulaştı. İstihdam açısından önemli mesleki, idari ve destek hizmetlerindeki daralma da yüzde 8.84’e çıktı.

● Sektörler arasında ekonomik daralmayı sınırlayan en büyük katkı, kamu yönetimi, eğitim, sağlık ve sosyal hizmetler olmaya devam etti. Bu sektörde 4 çeyreklik toplam büyüme yüzde 8.13 oldu. Kamu tüketim harcamaları gibi burada da hafif bir hız kaybı var ve patlayan bütçe açığı nedeniyle bu sektördeki büyüme hızının da ciddi şekilde düşmesi olası.

Bu veriler, ekonomide sıkıntılı durumun ortadan kalkmadığını ve iyimser beklentilere kapılmanın gerçekçi bir zemini olmadığını gösteriyor.