Ekonomik krizle mücadelede etkili bir çözüm modeli Gelir İdaresi sisteminin geliştirilmesi

ABDULLAH SEVİMLİ  - Yönetim Danışmanı

Ülkemizin karşı karşıya olduğu olağan dışı sorunların üstesinden gelebilmesinin bir yolu, ekonomik alanda hızlı ve etkili sonuç almaktır. Bunun en etkili yollarından birisi özel sektör tecrübesinin, kamu gelir idaresine aktarılmasıdır.

1- Durum analizi:

1.1 Kamu maliyesinde bir başarı hikayesi

2002-2017 yılları arasında vergi gelirleri 10 kat artmış, 625 milyara ulaşmıştır. Bu dönemde sıkı mali disiplinin uygulanması ile kamu kesimi borçlanma gereğinin azaltılması, faiz giderlerinin bütçe içindeki payının ve kamu kesimi borcunun GSYH içinde oranın olağanüstü derecede düşürülmesi sağlanmıştır.

1.2. İyileşme Alanları

Ancak, detaylı inceleme yapıldığında tahsilat oranı ve mükellef memnuniyeti alanlarında yüksek oranda iyileşme alanlarının olduğu görülmektedir. Şöyle ki: 2010-2015 yılları arasında tahakkuk/tahsilat oranı %85-87 aralığında gerçekleşmiştir. Ancak, bu oranlar yüzde 81’lere kadar gerilemiştir. Azalış trendi, bütçe dengesinde beklenin ötesinde açıkların oluşması, bu açıkların vergi artışları ile kapatılması, bunun da tahsilat oranını daha da düşürmesi ve yeni afların gündeme gelmesine neden olur.

Nitekim kamu kesimi borçlanma gereği 70 milyar liranın üzerine çıkmış ve ekonomik parametreler üzerinde baskılayıcı bir unsur olmuş, ardı ardına mali afların çıkmasına neden olmuş, faiz giderleri yüzde %28 oranında artmıştır.

Maliye Bakanlığı verilerine göre, 2018 yılının ilk 7 ayında giderler %22 artarken, bütçe gelir artışı %18 olarak gerçekleşmiştir. Bütçe dengesi -44 milyar olmuştur. Yıl sonunda bütçe açığının 66 milyar olacağı öngörülmektedir.

1.3 Mali aflar

Tahsil edilmeyen alacaklar, mali afları gündeme getirmiştir. Cumhuriyet tarihi boyunca ortalama 3 yıl olmak üzere 35 mali af çıkartılmıştır. Son dönemlerde yapılandırma için başvurulan oran, af kapsamındaki alacağın %50’sine karşılık gelmektedir. Yapılandırılan alacaklarında %60’nın tahsil edildiği öngörülmektedir. Dolayısı ile af kapsamındaki tahsilat oranı %30’la sınırlı kalmaktadır. Sık tekrarlanan aflar, düzenli olarak borcunu ödeyen mükelleflerin ödeme alışkanlıklarını olumsuz etkilemiştir.

1.4. Mükellef memnuniyeti

GİB verilerine göre mükellef memnuniyeti %75 seviyesindedir. Maliye Bakanlığında, bu memnuniyetin arttırılmasına yönelik çabalar sürdürülmektedir.
Bütün bu indikatörler, devletin gelir idaresinde yeni açılımlara, yeni strateji ve hikayeye ihtiyaç duyulduğunu, bunun karşılanması halinde gelecekte yaşanabilecek risklerin yönetilebileceğini göstermektedir.

2- Yeni çözüm modelleri

Özellikle telekomünikasyon, bankacılık ve enerji şirketlerinde başarılı tahsilat modelleri geliştirilmiştir. Bu sayede Türkiye’de bankacılık sektöründe tahsilat oranı %97, telekomünikasyon sektöründe %98-99, enerji sektöründe %99-99,5 tür. Hukuki süreçle takip ve tahsilat oranı son derece düşüktür. Şirketler, müşteri merkezli ve risk esasına dayalı, son teknolojinin ve iletişim araçlarının kullanıldığı, veri ve analize dayalı modeller uygulanmaktadır.

Bu metodolojiyi uygulayan Türk Telekom’da, tahsilat %99.5 olmuştur. Modelin uyarlandığı bir enerji şirketinde tahsilat oranı %65’ten %95 çıkmıştır, tahakkuk eden gelirler ikiye katlanmıştır. Üstelik müşteri memnuniyeti artmıştır. Müşterilerin sadece binde 2’si, hukuki takibe alınmıştır. Af kampanyası süreçlerinde önemli başarı ve tecrübe elde etmiştir.

3- Ekonomik dengeleri değiştirecek çözüm önerileri nelerdir?

Kamu tahsilatlarında her bir puanlık iyileşme 8 milyara karşılık gelmektedir. Bu da 2018’de hedeflenen faiz dışı fazlanın iki katına çıkması demektir. 9 puanlık iyileşme 65 milyar olarak hedeflenen bütçe açığının tamamının kapatılması anlamına gelmektedir. Bunun için önerdiğimiz çözümler şunlardır:

- Özel sektör metodolojisinin devlete uyarlanması,
- Kamu kesiminde ve OVP’de tahsilat hedefinin yüzde 92 olarak belirlenmesi
- Vatandaşların zamanında vergilerini ödemelerinin bu dönemde ülkelerinde yapılacak en önemli hizmeti olduğu hususunun vurgulanması
- Mali af sonrası tahsilat süreçlerinin özel sektör metodolojisi ile takip edilmesi
- Dönüşüm proje ve pilot çalışmaların başlatılması ve başarılı olması halinde yaygınlaştırılması