Ekonomiden daralma sinyali

Ekonominin lokomoti­fi konumundaki imalat sanayiinin kapasite kul­lanımında düşüş ve bu sektö­rün yanı sıra hizmetler, ticaret, inşaat, finans gibi diğer temel sektörlerdeki güven kaybı gide­rek artıyor.

Merkez Bankası’nın reel ke­sim güveni, imalat sanayiin­de kapasite kullanımı ve finan­sal hizmetler güven endeksi ile Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hizmet, ticaret ve inşa­at sektörlerine ilişkin güven en­dekslerinin haziran ayı sonuç­ları yayımlandı. Sıkı para esaslı ekonomik program uygulaması bir yıla ulaşırken endeksler, yük­sek faiz – sabit kur ortamında imalat sanayiinin (reel sektör) kapasite kullanımında yerel se­çimin ardında başlayan düşüşün de beş temel sektörün güvenin­deki gerilemenin de devam etti­ğini ortaya koydu. Bu endeksler­de özellikle son üç ayda yaşanan düşüş ivmesi dikkati çekti.

Tüm alanlarda güven azalışı

Ölçüm yapılan tüm temel sek­törlerde güven, haziran ayında, önceki aya göre geriledi ve gü­ven düzeyi, yerel seçimlerin ya­pıldığı mart ayındaki düzeylerin önemli oranda altına indi.

Reel Kesim Güven Endeksi, önceki aya göre 2,6 puan düşe­rek 102,8, bu sektörün asıl baz alınması gereken mevsimsel­likten arındırılmış güven en­deksi de 1,9 puan düşüşle 100,5 düzeyine geriledi. Yerel seçim­lerin yapıldığı mart ayında po­zitif beklentilerde artışın et­kisiyle 1,5 puan yükselerek 103,5’e çıkan mevsimsellikten arındırılmış Reel Kesim Güven Endeksi, nisanda da bu düzeyde kalmış, mayısta ise 102,4’e ge­rilemişti. Söz konusu endekste yerel seçimlerden bu yana ge­çen üç aydaki gerileme 3 puana (yüzde 2,9) ulaştı. Reel kesimin mevsimsellikten arındırılmış güven endeksi haziran itibarıy­la bir yıl önceki düzeyinin de 4,9 puan altına indi.

Haziran ayında mevsimsel etkilerden arındırılmamış gü­ven endeksleri hizmet sektö­ründe yüzde 1,5 düşüşle 115,4’e, perakende ticaret sektöründe yüzde 2,6 düşüşle 108,8’e, inşa­at sektöründe yüzde 0,5 düşüşle 87,9’a geriledi. En sert aylık dü­şüş ise finansal hizmetlerde ya­şandı, sektörün güven endeksi önceki aya göre yüzde 6,7 düşe­rek 149,5’e indi.

Güven endeksleri son üç ayda reel kesimde yüzde 2,9, hizmet sektöründe yüzde 4,2, peraken­de ticarette yüzde 4, inşaatta yüzde 0,7, finansal hizmetler­de yüzde 2,7 düşüş kaydetti. Bu endekslere göre güven düzeyi bir yıl öncekinin reel kesimde yüzde 4,9, hizmet sektöründe yüzde 2,2, perakende ticarette yüzde 7,6, inşaatta yüzde 1,1, fi­nansta yüzde 5,7 altında kaldı.

İmalatta kapasite kullanımı düştü

Merkez Bankası’nın her ay imalat sanayi işyerlerinde ger­çekleştirdiği İktisadi Yönelim Anketi’nin haziran ayı sonuçla­rı, sektörün kapasite kullanım oranında düşüşün devam etti­ğini ortaya koydu. Haziranda 1.738 işyerinde yapılan anketin sonuçlara göre imalat sanayi ge­nelinde mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı, önceki aya göre 0,4 puan daha düşerek yüzde 76,2’ye indi.

Yerel seçimlerin yapıldığı mart ayında yüzde 77,2 olan ka­pasite kullanımı nisanda yüz­de 77’ye, mayısta yüzde 76,6’ya gerilemişti. Böylece imalat sa­nayiinin kapasite kullanımın­da son üç aydaki düşüş 1 puana (yüzde 1,3) ulaştı.

En sert düşüş içecek imalatında

Mevsimsel etkilerden “arın­dırılmamış” kapasite kullanım oranı ise haziranda önceki aya göre değişmeyerek yüzde 76,3 oldu. Haziran ayında alt sektör­ler içinde en yüksek kapasite kullanım oranları yüzde 83,4’le ağaç, yüzde 82,2 ile kâğıt ve yüz­de 80,5’le içecek imalatında ger­çekleşti. Bu ay en düşük kapasite ile çalışan alt sektörler ise yüzde 64,6 ile deri, yüzde 69,8’le kayıtlı medya ve yüzde 72,8’le fabrikas­yon metal ürünleri oldu.

Kapasite kullanımı aylık baz­da yüzde 5,6 artan diğer ulaşım araçları, yüzde 4,8 artan motor­lu taşıtlar ve yüzde 2,9 artan te­mel eczacılık genel oranı yuka­rı çekti. Artan yaz sıcaklarına rağmen önceki aya göre kapa­site kullanımında en sert düşüş yüzde 4,2 ile içecek imalatında yaşandı. Bunu yüzde 2,7 düşüş­le tütün ürünleri ve yüzde 1,9 düşüşle mobilya izledi.

İmalatta performans vasat

Haziran ayı İktisadi Yöne­tim Anketi’ne yansıyan sana­yicilerin geriye dönük değer­lendirmeleri sektörde vasat bir performansa işaret etti. Bulun­duğu sanayi dalındaki genel gi­dişat konusunda bir ay öncesine kıyasla daha iyimser olanların oranı haziranda sadece yüzde 8’de kalırken, yüzde 76,7 oranı ile dört sanayiciden üçü mayıs a kıyasla gidişatın aynı, yüzde 15,3’lük bir kesim ise daha kötü olduğu yönünde görüş bildirdi.

İmalat işyerleri içinde son üç ayda üretim hacminin arttığını bildirenleri oranı yüzde 23,1’de kaldı, yüzde 61,3’le büyük ke­sim üretim düzeyinin değişme­diğini, yüzde 15,6’lık bir kesim ise üretim düşüşü beyan etti.

İşyerlerinin yüzde 18,2’lik bir bölümü son üç ayda iç piyasa­dan alınan sipariş miktarının arttığını, yüzde 20,3’ü ise düş­tüğünü bildirdi. Son üç ayda ih­racat siparişlerinin arttığını bildiren işyerlerinin oranı yüz­de 19,9, azalış bildirenlerin ora­nı yüzde 19 olarak ölçüldü.

Yüzde 20,2’lik bir kesim, şu anda kayıtlı iç piyasa siparişle­rinin, yüzde 20,7’lik kesim de ihracat siparişlerinin “norma­lin altında” olduğunu, işyerleri­nin yüzde 63,3’lüm ezici kesimi son üç ayda ortalama birim ma­liyetlerin yükseldiğini bildirdi.

Gelecek 3 ay vizyonu

Sanayicilerin, talep ve piyasa koşullarında gelecek üç aya iliş­kin beklentilerinde iyimserli­ğin de azaldığı görüldü.

Gelecek üç ayda toplam si­parişlerde artış bekleyen işyer­lerinin nisan anketinde yüzde 37,7, mayısta yüzde 33,2 olan oranı, haziranda yüzde 30,7’ye kadar düştü. Toplam siparişler­de düşüş bekleyenlerin oranı ise daha artarak nisandaki yüzde 11, mayıstaki yüzde 12’lik düze­yinden haziranda yüzde 12,9’a yükseldi. İç piyasadan sipariş­lerde artış bekleyenlerin ma­yısta yüzde 32,2 olan oranı ha­ziranda yüzde 28,9’a gerilerken, düşüş bekleyenlerin oranı yüz­de 11,5’ten yüzde 15,7’ye çıktı. İhracat siparişlerinde artış bek­leyen sanayi işyerlerinin oranı yüzde 28,8’den yüzde 28,7’ye ge­riledi, düşüş bekleyenler yüzde 11,1’den yüzde 12,7’ye çıktı.

Üretim maliyetlerinde artış beklentisi haziranda biraz daha arttı. Gelecek üç ayda üretim­de ortalama birim maliyetler­de artış bekleyenlerin mayısta yüzde 56,5 olan oranı haziranda yüzde 57,3’e yükseldi, birim ma­liyetlerin değişmeyeceği görü­şündeki işyerlerinin oranı yüz­de 41,3’ten yüzde 40,8’e, düşece­ğini bekleyenlerin oranı yüzde 2,2’den yüzde 1,9’a geriledi.

Maliyete etki eden unsurla­rın başında gelen kısa vadeli TL kredi faizlerinde gelecek üç ay­da artış bekleyen işyerlerinin nisandaki yüzde 40,9’luk düze­yinden mayısta yüzde 26,5’e dü­şen oranı ise haziranda yüzde 18,4’e kadar geriledi.

Üretim azmi geriledi

Siparişler ve maliyetlere iliş­kin beklentiler paralelinde sa­nayicilerin üretim artışı eğili­mi de gerilemeye devam etti. Gelecek üç ayda üretimde artış öngören işyerlerinin mayıs an­ketinde yüzde 31,8 olan oranı, haziranda yüzde 28,5’e düştü. Yüzde 60,1’le büyük kesim mev­cut üretim düzeyinin değişme­yeceğini bildirirken, üretim düşüşü bildirenlerin oranı bi­raz daha artarak yüzde 10,3’ten yüzde 11,4’e yükseldi.

Maliyetlerde beklenen artışa rağmen, talepte daralma beklen­tisinin, sanayicilerin zam eğili­mini baskıladığı görüldü. Gele­cek üç ayda satış fiyatlarının ar­tacağını bildiren işyerlerinin nisanda yüzde 46,7 olan, mayısta yüzde 42,7’ye gerileyen oranı, ha­ziranda yüzde 35,2’ye kadar indi.

Gelecek üç ayda istihdamda artış öngören işyerlerinin önce­ki ay yüzde 16,8 olan oranı da ha­ziranda yüzde 15,7’ye geriledi.

Yatırım iştahı azaldı

İktisadi Yönelim Anketi, sa­nayicilerin yatırım eğiliminde de düşüşe işaret etti. Gelecek bir yılda önceki bir yıla göre da­ha fazla sabit sermaye yatırımı öngören sanayicilerin nisanda yüzde 30’u bulan, mayısta yüz­de 27,2’ye gerileyen oranı, ha­ziran ayında yüzde 24’e kadar düştü. Söz konusu oran bu yıl nisanda son 12 ayın en yüksek düzeyini görmüştü. Sanayici­lerin enflasyon beklentisi ise yavaş da olsa düşmeye devam etti. Gelecek on iki ayda üreti­ci fiyatları bazında (ÜFE) yıl­lık enflasyon beklentisi de ni­san ayındaki yüzde 55,5 düze­yinden mayısta yüzde 54,6’ya, haziranda yüzde 53,6’ya indi.