Ekonomideki genel gidişata "iyi" diyenleri yalanlayan gösterge

ABD'den gelen son veriler, tüm Dünya'nın canını sıktı. Özellikle istihdam verisini değerlendirenler, ekonomik toparlanmanın pek de kolay ve hızlı olmayacağını dile getirmeye başladı. İstanbul'da gerçekleştirilmekte olan IMF-Dünya Bankası toplantılarındaki hava bile değişti; 2010 yılına ilişkin kaygılar daha fazla dile getirilir oldu. Dünya ölçeğinde ABD'yi izlemekte elbette yarar vardı, ancak içeride bazı veriler zaten epeydir olumsuz geliyordu ve dolayısıyla Türkiye ekonomisine ilişkin kaygıların çok önceden artması gerekirdi.

Birkaç aydır olumsuz gelmekte olan veriler, ağırlıklı olarak sanayinin içinde bulunduğu durumu gösteren ya da sanayicinin geleceğe bakışını yansıtan göstergelerdi. Bir veri de, tüketicinin beklentilerine ilişkindi.

Kapasite kullanımı

Sanayi üretiminin seyrine ilişkin en önce gösterge kapasite kullanımı. Kapasite kullanım oranının bir önemli yanı da, çok erken üretilen bir veri olması. İmalat sanayinin kapasite kullanımına bakarak, o ayda sanayi üretiminin nasıl seyredeceğini de yaklaşık bir şekilde tahmin etmek mümkün.

Kapasite kullanım oranı, genel eğilim olarak temmuzda hazirana göre, ağustosta da temmuza göre geriliyor. Yıllardır bu eğilim var ve bu durum sanayi tesislerinin yıllık toplu izinleri bu aylarda kullandırmalarıyla ve tesislerin yıllık bakımlarını yine bu aylarda yapmalarıyla açıklanıyor. Bu yıl da aynı eğilim görüldü. Haziranda yüzde 72.7 ile bu yılın en yüksek düzeyine ulaşan kapasite kullanımı, temmuzda yüzde 72.3'e, ağustosta yüzde 69.7'ye indi. Temmuzda hazirana göre kaydedilen ılımlı gerileme pek yadırganmamıştı, ancak ağustosta temmuza göre ortaya çıkan 2.6 puanlık düşüş, doğrusu biraz fazla bulundu.

Kapasite kullanım oranında geçen yılın ağustos ayında temmuza göre bu yılkinden daha fazla, 3.8 puanlık bir düşüş vardı. Ancak, gözden uzak tutulmaması gereken, geçen yıl ağustosta artık krizin ayak sesleri iyiden iyiye hissediliyordu. Geçen yılki 3.8 puanlık düşüş, krize girerken yaşanan bir gerilemeydi. Bu yılki 2.6 puanlık düşüşün ise, krizden çıkış umutlarının yeşermekte olduğu bir döneme denk gelmiş olması önemli.

Ayrıca, geçen yıl eylülde ağustosa göre kapasite kullanım oranında bir aylık da olsa bir canlanma görülmüş, ağustosta yüzde 76.2 olan oran, eylülde yüzde 79.8'e çıktıktan sonra hızla gerileme eğilimi içine girmişti. Şimdi, bu yıl eylülde bir artış olup olmadığı merakla bekleniyor.

Sanayi üretimi

Kapasite kullanım oranı imalat sanayine, imalat sanayi de toplam sanayi üretimine yön veriyor. Kapasite kullanımının seyri biraz gecikmeli de olsa mutlaka sanayi üretimi rakamlarına yansıyor. Sanayi üretiminde temmuzda hazirana göre az da olsa artış var. Ancak, kapasite kullanımının aslında imalat sanayini etkilediği, dolayısıyla imalat sanayi üretiminin seyrine bakmanın daha önemli olduğu gerçeği ortada. Toplam sanayi üretimi temmuzda hazirana göre artmış olmakla birlikte imalat sanayi üretiminin, gerilediği dikkati çekiyor.

İmalat sanayi üretimindeki gerilemenin ağustosta biraz daha hızlandığı, bunun da toplam sanayi üretiminin negatife dönmesine yol açtığı tahmin ediliyor.

Reel kesim güven endeksi

Doğrusu ekonomik göstergeler içinde gidişatla en çok çelişen veri, reel kesim güven endeksinin seyri. Geçen yılın aralık ayında 52.3 düzeyinde bulunan reel kesim güven endeksinin temmuzda 100.1 düzeyine fırladığı dikkati çekiyor.

Geçen yılın aralık ayındaki düzeyleri 100 kabul ederek oluşturduğumuz seriye göre kapasite kullanımı yıl içinde en fazla 112.4'e, sanayi üretimi 117.9'a çıktı. Buna karşılık, reel kesim güven endeksi, geçen yılın aralık ayı 100 kabul edilerek oluşturulan seriye göre 191.4'e kadar yükseldi. Gerçi temmuzda oluşan bu düzeyden sonra ağustos ve eylülde gerileme var, ancak yine de bu düzey diğer göstergelerin çok çok üstünde bulunuyor.

Ortada bir çelişki var. Reel kesim bir yandan "Yılbaşında 100 olan ekonomiye güvenim 190'ları buldu" görüşünü dile getiriyor; bir yandan da "Yılbaşından beri kapasite kullanımım  ancak yüzde 10 kadar, sanayi üretimim ise yüzde 15 kadar arttı" diyor.

Hani tersi olsa, kapasite kullanımı ve üretim yüksek artışlar gösterdiği halde ekonomiye duyulan güven gelecek kaygısıyla yine de düşük seyretse, bu daha normal karşılanabilirdi. Oysa şimdi hem kapasite düşük, hem üretim artışı yavaş, ancak bunların yanında reel kesimin ekonomiye duyduğu güven neredeyse ikiye katlanmış durumda…

Tüketici güven endeksi

Ekonomiye duyulan güven noktasında tüketiciler reel kesim gibi düşünmüyor. Geçen aralık ayını 100 kabul ederek oluşturduğumuz tüketici güven endeksine ilişkin seri, endeksin haziranda 122'ye ulaştığını, ancak daha sonra gerileme eğilimi içine girdiğini gösteriyor. Tüketici güven endeksindeki artış, reel kesim güven endeksinin sergilediği performansın çok gerisinde kalıyor.

Dört göstergede de kırılma var

Bir yanda kamuoyuna sürekli olarak, "Ekonomi ikinci yarıda daha iyi seyrediyor, hele hele son çeyrekte büyümede artıya bile geçebiliriz" türü mesajlar veriliyor. Bir yanda da dört temel göstergede iyice belirgin hale gelmiş kırılma yaşanıyor. Geçen yılın aralık ayını 100 kabul ederek oluşturduğumuz seriye göre; kapasite kullanımı haziranda 112.4'e ulaştı, temmuz ve ağustosta azalma eğilimi içine girdi. Üstelik ağustostaki azalma tahminlerin ötesine geçti.

Toplam sanayi üretim endeksi temmuzda 110.3'e ulaştı, ancak imalat sanayi üretim endeksinde temmuzda hazirana göre yüzde 1.1'lik gerileme var. Yani imalat sanayindeki eğilim de aşağı yönde.

Reel kesim güven endeksi pek anlam verilemeyecek ölçüde artış göstermiş ve temmuzda 100.1'e çıkmıştı, endeks ağustos ve eylül aylarında yönünü aşağı çevirdi.

Tüketicinin haziranda 122 düzeyine ulaşan güveni, azalma eğilimi içine girdi.

Üretim ve ekonomiye duyulan göstergelerle ilgili veriler, ekonomide bir kırılma yaşanmakta olduğunu gösteriyor, bu açık. Bu kırılmanın bir eğilime dönüşüp dönüşmediğini söyleyebilmek için belki bir-iki ay daha beklemek gerekecek. Eğer yön değişmez ve bu verilerdeki geri çekilme devam ederse, yılın son çeyreğine ilişkin kaygılar daha da artacak, ayrıca 2010'a ilişkin beklentileri bir kez daha gözden geçirmek zorunlu hale gelecek.