Ekonomide olup biteni anlamak!
ARKA PLAN / Mehmet Uğur Civelek Son haftalarda yaşanan küresel dalgalanmalardan hareketle, dünya ekonomisinde oluşan gelişme ve eğilimleri anlamak ve anlatmak hem zordur hem de çok kolay. Eğer gerekli ve yeterli düzeyde ekonomi bilginiz yok ve beklenti yönetimi amacı ile uydurulan masallara kanacak durumda iseniz Allah yardımcınız olsun! Zira bu durumdakilerin ne olup bittiğini anlaması, kısa vadede pek mümkün değildir. Ancak gerekli ve yeterli bilgisi olmasa bile gözlem yeteneği ve hafızası güçlü, kısa vadeli düşünmeyen kesimlere ne olup bittiğini anlatmak oldukça kolaydır; zira onların gerçeklere karşı direnmek değil, tam aksine aklını kullanabilmesi için o gerçekleri arayıp bulma yönündeki çabası yeterince güçlüdür. Son bir ay içinde finansal piyasaları sarsan dalgalanmaları da daha geniş bir perspektife oturtarak, neden kaynaklandığını ve ne gibi sonuçlar üretebileceğini kolaylıkla anlayabiliriz. İlk bakışta finansal yapıda bir sorun olduğunu ve bu sebeple olası ekonomik durgunluktan çok korkulduğunu algılayabiliyoruz. Bu aşamada dikkatlerden kaçmaması gereken bir detay var: Profesyonel yaşamda korku gibi duygusal bir kavrama yer yoktur; tehlike, fırsat, risk, tedbir gibi kavramlar vardır. Korku ve tedbirsizlik bir araya geldiğinde sorun oluşur, yapılan bu hatanın bedeli eninde sonunda ödenir. Bu durumda belki 2001 yılında veya daha önceki tarihlerde yapılmış hatalar vardır, korku-basiretsizlik ve tedbirsizlik üçlüsü, sorunu üretmiş; sorun zaman içinde büyüdükçe ödenecek bedel de büyümüş, sonuçta durgunluk ihtimali ölümcül bir ihtimal haline gelmiştir. Olası durgunlukların olabildiğince geciktirilmesi yönündeki kısa vadeli hesaplar hem sorun ve korkunun hem de ödenecek maliyetin kontrolsüzce büyümesinde belirleyici olmuştur. Olası durgunluğu sorunların büyümesi pahasına öteleyebilmenin reçetesi ise bellidir: Para politikasının bir daha sıkıştırılmamak üzere gevşetilmesi ve beklentilerin aşırı iyimser çizgide olması için kurallara uysa da uymasa da ne gerekiyor ise yapılması! Bu yöntemle bir zamana kadar günü kurtarabilirsiniz fakat nihai sonucun büyük yıkım olacağını da bilirsiniz. Tabii bu gerçeği ifade ederek hesabınızı bozmaya çalışan kişi ve kurumları da dışlamak veya susturmak için elinizden geleni de yapmak durumunda olduğunuzu da bilirsiniz. Ekonomide durgunluğun ötelenebilmesi için paranın devir hızının artırılması gereklidir. Bunun için de hem para politikasının gevşek olması veya daha da gevşetilmesi, hem de bireyler ve kurumların harcamalarını kısmaması tam aksine artırması lazımdır. Bireyler ve kurumların davranışını manipüle etmek adına beklenti yönetimi önemlidir. Eğer herkes ciddi bir tehlike olduğunu biliyor ve bu sebeple yatırımlarını erteliyor ve harcamalarını kısıyor ise durgunluğun ötelenmesi imkansızdır. Eğer bazı kesimler tehlikenin farkında ve ona göre tercihlerini değiştirmiş iseler durgunluğu ötelemek için onlardan doğan boşluğu doldurmak gerekir. Bu durumda mali sektör daha önce almadığı riskleri almak zorunda kalmaya başlar ve oluşan bu hatanın esiri olur. Akıntıya kürek çekmeye başladığı için sonuç bellidir; kuvveti bir yerde bitecek korkularla yüzleşilecektir.