Ekonomide güven erozyonu sürüyor

İktisadi birimlerin mev­cut durum değerlendir­mesi ve geleceğe yönelik beklentileri temelinde ölçülen “ekonomik güven”inde adeta erozyon yaşanıyor. Genel gü­ven düzeyi, ağustosta son 3 yı­lın en düşük düzeyine indi.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), bileşenleri tüketiciler, reel sektör (imalat sanayi), hiz­metler sektörü, perakende ti­caret ve inşaat sektörlerinden oluşan Ekonomik Güven En­deksi’nin ağustos ayı sonuçla­rını açıkladı. Söz konusu ikti­sadi birimlerin güven düzeyi­nin yansıtan endeksin değeri ağustosta önceki aya göre yüz­de 1,3 daha düşerek 93,1’e ge­riledi.

Bunun, Mayıs 2021’den sonraki 3 yıl 3 aylık dönemin en düşük düzeyi olduğu belir­lendi. Anılan tarihte 93 düze­yinde bulunan endeks, izle­yen dönemde yükselerek Eylül 2021’de 104’e kadar çıktıktan sonra başlayan güven kay­bı ile aylar itibarıyla genelde 100’ün altında seyretti. Seçim dönemlerinde yükselen en­deks, sonrasında düşüşe geçti ve özellikle son beş ayda ise ke­sintisiz düşüş seyri izledi.

Ağustosta en hızlı düşüş hizmetlerde

Ağustos ayında; Ekonomik Güven Endeksi’nin bileşenle­rinden İnşaat Güven endek­si önceki aya göre yüzde 1,1 ar­tışla 88, Perakende Ticaret Gü­ven Endeksi yüzde 0,8 artışla 107,9, Tüketici Güven Endek­si yüzde 0,7’lik bir artışla 76,4 olurken, en büyük ağırlığa sa­hip olan Hizmetler Sektörü Güven endeksi yüzde 2 düşerek 111,8’e, Reel Sektör (imalat sa­nayii) Güven Endeksi de yüz­de 0,7 düşüşle 98’e indi.

Eko­nomik Güven Endeksinde; Re­el Kesim Güven Endeksi yüzde 40, Hizmet Sektörü Güven En­deksi yüzde 30, Tüketici Güven Endeksi yüzde 20, Perakende Ticaret ile İnşaat Güven En­deksleri ise yüzde 5’er paya sa­hip. Genel endeksin ortaya koy­duğu güven düzeyi, ilgili iktisa­di birimlerin bu alt endekslerle ayrı ayrı ölçülen güven düzey­lerinin ortalamasını veriyor.

Seçimlerde yükseliş, sonrasında düşüş

Ekonomide genel güven dü­zeyinin seçim dönemlerinde yükseldiği, sonrasında ise dü­şüşe geçtiği dikkati çekiyor.

2023 yılının ilk çeyreğinde 100’ün altında bulunan değeri, sunulan vaatler ve oluşan bek­lentilerin de etkisiyle seçim öncesi nisanda bu değeri aş­mış, genel seçimlerin yapıldı­ğı Mayıs 2023’te 103,8’e kadar yükselmişti. İzleyen dönem­de yaşanan kur şoklarının gü­ven algısını zedelemesinin de etkisiyle yeniden düşüşe geçen endeks, temmuzda 100’un altı­na, Ağustos 2023’te 98,2’ye in­mişti. Endeksin bu yıl şubatta 99 olan değeri, yerel seçimle­rin yapıldığı martta yükselerek 100 değerine ulaştı, ancak son­rasında kesintisiz düşüş süre­cine girdi. İzleyen dönemde sü­rekli gerileyen endeks nisan­da 99, mayısta 98,2, haziranda 95,8, temmuzda 94,4 ve ağus­tosta 93,1’e kadar indi.

Buna göre genel güven düze­yi yerel seçim ayı olan marttan bu yana yüzde 6,9 düşüş kaydet­ti. Bu dönemde tüm kesimlerin güven düzeyi geriledi, hizmet­lerde yüzde 7,2, reel sektörde yüzde 5,3, perakende ticaret­te yüzde 4,8, tüketici kesimde yüzde 3,7, inşaat sektöründe yüzde 0,6 düşüş yaşandı.

Ekonomik Güven Endek­si’nde genel seçimlerin yapıl­dığı geçen yılın mayıs ayından bu yana düşüş ise yüzde 10,3’e ulaştı. Bu dönemde en büyük güven kaybı tüketici kesimde yaşandı. Seçim ayı olan Mayıs 2023’te 91,1’e yükselen tüke­tici güveni, sonrasında ise sert bir düşüşle Ağustos 2023’te 68’e kadar inmişti. Bu nedenle Tüketici Güven Endeksi ağus­tos itibarıyla bir yıl önceki dü­zeyinin yüzde 12,3 üzerinde gerçekleşmesine rağmen, ge­nel seçim ayı olan Mayıs 2023 düzeyinin yüzde 16,1 altında kaldı. Mayıs 2023 genel seçim­lerinden bu yana güven düze­yinin perakende ticaret sektö­ründe yüzde 7,5, reel sektörde yüzde 6,8, hizmet sektöründe yüzde 4,7, inşaat sektöründe de yüzde 4,5 gerilediği belirlendi.

İlk sekiz ay ve son bir yılda da kayıp var

Genel endeksin değeri, ağustos itibarıyla 2023 sonundaki 96,4’lük düzeyinin ise yüzde 3,4 altına indi. Güven düzeyinin yılın başındaki düzeylere göre inşaat dışındaki iktisadi birimlerde gerilediği, bu sektörde ise aynı düzeye geldiği belirlendi. Ocak-ağustos döneminde güven düzeyinde en büyük düşüş yüzde 7,6 ile perakende ticarette yaşandı.

Bu dönemde güven reel sektörde yüzde 5,2, tüketici kesimde son aydaki artışa rağmen yüzde 1,3, hizmet sektöründe yüzde 0,4 geriledi. İnşaat sektörünün güveni ise ağustostaki artışla birlikte Aralık 2023’teki düzeyine geldi. İktisadi birimlerin ortalama güven düzeyi ağustos itibarıyla bir yıl önceki düzeyinin ise yüzde 1,2 altında oluştu. Son bir yılda güven reel sektörde yüzde 6,3, perakende ticarette yüzde 5,6, hizmetlerde yüzde 3,1 gerilerken, tüketici güveni bir yıl öncekinin yüzde 12,3, inşaat sektörü güveni de yüzde 0,7 üzerinde oluştu.

Ekonomik güven nasıl ölçülüyor?

Ekonomik güven endeksi, tüketici ve üreticilerin genel ekonomik duruma ilişkin değerlendirmelerini, beklenti ve eğilimlerini özetleyen bir bileşik endeks niteliği taşıyor. Endeks, tüketici güven endeksi, mevsim etkilerinden arındırılmış reel kesim (imalat sanayi), hizmet, perakende ticaret ve inşaat sektörleri güven endekslerinin alt endekslerinin ağırlıklandırılarak birleştirilmesinden oluşuyor.

Ekonomik güven endeksinin alt endekslerinden tüketici güven endeksinde; geçen 12 aylık döneme göre mevcut dönemde hanenin maddi durumu, gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum ve genel ekonomik durum beklentileri ile geçen 12 aylık döneme göre gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi ölçülüyor. Reel kesim güven endeksinde, sanayi işyerlerinin son üç aydaki ve mevcut durumda toplam sipariş miktarı ve mamul mal stoku ile gelecek üç aya ilişkin üretim hacmi, istihdam, sipariş miktarı, ihracat sipariş miktarı beklentilerinin yanı sıra sabit sermaye yatırımı planı ve genel gidişata ilişkin değerlendirmesi soruluyor.

Hizmet sektörü güven endeksinde son üç aylık iş durumu ve hizmetlere olan talep ile gelecek üç aylık dönemde talep beklentisi ölçülüyor. Perakende ticaret sektörü güven endeksi, son üç aylık iş hacmi-satışlar, mevcut mal stok düzeyi ve gelecek üç aylık dönemde iş hacmi-satış beklentisini kapsıyor. İnşaat sektörü güven endeksinde, alınan kayıtlı siparişlerin mevcut düzeyi ile gelecek 3 aylık dönemde toplam çalışan sayısı beklentisi yer alıyor.