Ek bütçe de yetmedi
OVP’ye göre, şubat depremlerinin yol açtığı ek kaynak ihtiyacı dolayısıyla temmuzda çıkarılan 1,1 trilyon liralık ek bütçe ile 5,6 trilyon liraya yükseltilen toplam bütçe büyüklüğü 6,6 trilyona ve bütçe açığı 1,6 trilyona ulaşacak. Ek bütçe ile öngörülen ek gelirler de yetmeyeceği için yaklaşık 1 trilyon lira daha fazla bütçe açığı verilecek.
Orta Vadeli Program (OVP), kamu mali dengesini düzeltmek için bu yıl çıkarılan ek bütçenin de yeterli olmayacağını, tamamına yakını vergi olmak üzere sağlanan rekor hacimdeki ek gelir artan bütçe harcamalarını karşılamaya yetmeyeceği için bütçe açığının 2023’te1,6 trilyon liraya ulaşarak öngörülen düzeyi 1 trilyon lira dolayında aşacağını ortaya koydu.
Bu yıl bütçe büyüklüğü başlangıçta 4 trilyon 469,6 milyar, bütçe gelirleri 3 milyar 810,2 milyar ve bütçe açığı 659,4 milyar lira olarak öngörülmüştü. Ancak şubat ayında Kahramanmaraş ve Hatay merkezli yaşanan depremlerin yol açtığı ilave kaynak ihtiyacı ve mayıs ayında yapılan seçimlerin harcamalara etkisi dolayısıyla, bütçe ile alınan başlangıçta ödenekler yetmeyeceği için temmuz ayında ek bütçe çıkarıldı.
Ek bütçe ile bütçe ödenekleri 1 trilyon 119,5 milyar lira artırılarak 5 trilyon 5891 milyar liraya çıkarıldı. Bütçe gelirleri de 1 trilyon 71,2 milyarı vergi artırımları, 48,3 milyarı da diğer yollardan olmak üzere, harcamalarla aynı tutarda artırılarak 4 trilyon 929,7 milyar liraya yükseltildi. Gelir ve giderler aynı tutarda artırıldığı için, başlangıçta öngörülen bütçe açığı hedefi aynı kaldı.
OVP’deki tahmin
2024-2026 dönemine ait açıklanan yeni OVP’de, bu yıl ek bütçe ile oluşan toplam bütçe ödeneğinin de yetmeyeceği ve toplam bütçe harcamasının bu düzeyi 973,5 milyar lira aşarak 6 trilyon 562,6 milyar lira düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edildi. Gerçekleşme tahmininde bütçe gelirleri için ek bütçe ile oluşan 4 trilyon 929,7 milyar liralık düzey ise değişmedi. Böylece ek bütçe ile oluşan büyüklüklere göre 659,4 milyar lira olan bütçe açığının da bu hedefi 973,5 milyar lira aşarak 1 trilyon 632,9 milyar lira düzeyinde gerçekleşeceği öngörüldü.
Yeni vergi artırımları mı?
2023’te ortaya çıkan 1,1 trilyon liralık ek harcama ihtiyacı için öngörülen aynı tutardaki ek gelir hedefine ne oranda ulaşılacağı, yılın tümünde görülecek. OVP’de öngörülen ek bütçedekinin de üzerine 1 trilyon liraya yakın ek harcamanın nasıl finanse edileceği bilinmiyor. Yılın son çeyreğine yaklaşılırken ortaya çıkan bu sapma karşısında, yeni bir ek bütçe çıkarılması olasılığı zayıf görülürken, bütçe açığında ortaya çıkan 1 trilyon lira dolayındaki açığın, tamamen borçlanma ile mi, yeni vergi artırımları ile mi, yoksa ne şekilde karşılanacağı merak ediliyor.
Yüzde 33 enflasyon, yüzde 70 bütçe büyümesi
Öte yandan, TÜFE bazında enflasyonun yüzde 33’e çekilmesi hedeflenen 2024 yılı için bütçe harcama büyüklüğü yüzde 69 artırılarak 11 trilyon 89 milyara, bütçe gelir hedefi de yüzde 71,1 artırılarak 8 trilyon 437,1 milyara çıkarıldı. Buna göre gelecek yıl bütçe açığı bu yılın tamamında gerçekleşmesi beklenen düzeye göre yüzde 62,4 oranında, 2023’ün başlangıç ve ek bütçe ile oluşan bütçe dengesine göre yüzde 302 büyüyerek 2 trilyon 651,9 milyar liraya ulaşacağı öngörülüyor.
Vergi yükü katlanarak artıyor
2022 yılında yüzde 70’e yakını ÖTV, KDV gibi dolaylı kalemlerden olmak üzere 2 trilyon 353,1 milyar liralık vergi toplanmış, 2023 için yine büyük bölümü dolaylıdan olmak üzere toplam vergi tahsilat hedefi başlangıçta 3 trilyon 199,5 milyar lira öngörülmüş, ek bütçe ile bu tutar yüzde 36 oranında 1 trilyon 71,2 milyar lira artırılarak 4 trilyon 270,7 milyara çıkarılmış, böylece 2022’ye göre artış yüzde 81,5 olmuştu. OVP tahmininde, ek bütçe ile oluşan vergi geliri hedefi değişmedi.
Yeni OVP’de, enflasyonun yüzde 33’e indirilmesi hedeflenen 2024’te ise yıllık vergi tahsilatının bu yıl gerçekleşmesi beklenen düzeye göre yüzde 73,5 artışla 7 trilyon 407,7 milyar liraya ulaşması hedefleniyor. 2025’te yüzde 15,2’lik enflasyon hedeflenirken, vergi tahsilatının yüzde 28,6 artışla 9 trilyon 523,2 milyar; enflasyonun yüzde 8,5 hedeflendiği 2026’da da vergi gelirlerinin yüzde 19,2 artışla 11 trilyon 349,5 milyar lirayı bulması öngörülüyor. Buna göre önümüzdeki üç yılda toplanması hedeflenen toplam vergi miktarı 28,3 trilyon lira.
Faiz sebep açık sonuç
Ek bütçe ile alınan 1 trilyon 119,5 milyar liralık ödeneğin 1 trilyon 39 milyarının faiz dışı harcamalara, 80,5 milyarının da faiz ödemelerine plase edilmesi öngörülmüş; bununla birlikte 2023 bütçe faiz dışı harcama büyüklüğü 4 trilyon 943 milyara, faiz ödemeleri de 646,1 milyar liraya ulaşmıştı. OVP’de faiz dışı harcamaların 5 trilyon 916,5 milyar liraya ulaşması beklenirken, yıllık faiz giderinde öngörülen düzey değişmedi.Ancak OVP projeksiyonları, faiz yükünün önümüzdeki üç yılda katlanarak büyüyeceğini ortaya koydu.
Buna göre faiz ödemelerinin 2024 yılında 94,1 artarak 1 trilyon 254 milyar lira ile bütçe açığının yaklaşık yarısı; 2025 yılında yüzde 44,3 artarak 1 trilyon 809,2 milyar lira ile yaklaşık bütçe açığı kadar ve 2026’da yüzde 26,8 artışla 2 trilyon 294,8 milyar liraya ulaşarak bütçe açığının da üzerinde bir hacme ulaşacağı öngörülüyor. Buna göre bütçe açıklarının yol açtığı kamu borçlanması paralelinde büyüyen faiz yükü, aynı zamanda önemli bir gider kalemi olarak bütçe açığını büyüten bir rol oynuyor. Başka deyişle faiz yükü ile bütçe açığı arasında bunlarını birbirini beslediği bir süreç oluşuyor.