Eğitim harcamasının yarısını en zengin yüzde 10 gerçekleştiriyor

Bu köşede 3 Eylül'de, Türk halkının harcamalarının neredeyse üçte ikisinin konut, gıda ve ulaştırma harcamalarından oluştuğunu belirtmiştik. Bugün biraz detaya inmek istiyoruz. Acaba, harcamaların oranı yüzde 10'luk gelir gruplarına göre nasıl? Bir başka gösterge olarak, herhangi bir alandaki harcamada hangi gelir grubu ne oranda pay alıyor? 

Ama önce yüzde 10'luk gelir gruplarına göre toplam harcamada alınan paylara bakalım. En yoksul yüzde 10, toplam harcamada yüzde 3.6 pay alıyor. İkinci ve üçüncü yüzde 10'un aldığı pay yüzde 5.1 ve yüzde 6.3 düzeyinde. Yani ilk yüzde 30'un payı, yüzde 15'te kalıyor. 

Dört, beş ve altıncı yüzde 10'luk gruplar yüzde 7.2, yüzde 8.4 ve yüzde 9.5 paya sahip. Yani bu yüzde 30'un toplam payı da yüzde 25.1. Üçüncü yüzde 30 da, sırasıyla yüzde 10.5, yüzde 12.1 ve yüzde 14.6 olmak üzere toplam 37.2 pay alıyor. En zengin yüzde 10'luk grubun toplam harcamalardaki payı ise yüzde 22.6 düzeyinde. 

Bir başka ifadeyle, en zengin yüzde 10, en yoksul 40 ile aynı harcamayı gerçekleştiriyor. 

Yoksul konut ve gıdaya

Gelir ne kadar düşükse, zorunlu gereksinimlere daha çok pay ayrılıyor. Örneğin, en yoksul yüzde 10, gelirinin yüzde 35'ini konut için harcıyor. Konut harcamalarının toplamdaki payı yüzde 25'ti oysa. Yine aynı şekilde en yoksul yüzde 10'un gıda ve alkolsüz içeceklere ayırdığı pay da yüzde 30 düzeyinde. Bu harcama grubunun toplamdaki payı da yüzde 20. Yani, en yoksul yüzde 10, bu iki ana harcama grubu için ortalamaya göre 10 puan daha fazla para ayırmak durumunda kalıyor.

Konut ve gıdada ilginç bir durum var. Konuta ilişkin harcamalar, yalnızca en yoksul yüzde 10 için ortalamanın üstünde değil ki... Gelir düzeyine göre sıralı ilk yüzde 70, konutta ortalamaya göre daha fazla para ayırıyor.

Aynı durum gıda için de geçerli. Nüfusun ilk yüzde 70'lik kesiminin gıda için harcadığı para, ortalamanın üstünde. 

Yani konut ve gıda ortalamasını en zengin yüzde 30 aşağı çekmiş oluyor. 

Konut ve gıda harcamalarının toplamda yüzde 25 ve yüzde 20 pay aldığını belirttik. En zengin yüzde 10'luk grup ise, düşük gelirli grupların tersine konut için yüzde 23, gıda için yüzde 13 pay ayırıyor.
Ancak, en zengin yüzde 10'un çok pay ayırdığı harcama alanları da var. Toplamda yüzde 17 pay ayrılan ulaştırma alanına en zengin yüzde 10'luk kesimin ayırdığı pay yüzde 23'ü aşıyor. Yine aynı şekilde son yüzde 10'luk kesim, eğlence ve kültür, eğitim hizmetleri ve lokanta ve otel harcamalarına ortalamanın üstünde bir pay ayırıyor.

En çok eğitime...

Hanelerin en çok hangi alanlar için para harcadıkları aktardık; ilk üç sırayı konut, gıda ve ulaştırma alıyor. Eğitim ise, sağlıkla birlikte en az harcama yapılan alan konumunda. 

Ancak, tüm harcama alanlarında en çok payı en zengin yüzde 10'luk grup alıyor. Örneğin, tüm haneler harcamalarının yüzde 20'sini, en zengin yüzde 10 ise harcamasının yüzde 13'ünü gıda için yapıyor. Ne var ki, gıdada en zengin yüzde 10'un aldığı pay açısından yapılan değerlendirmede bu kesim bir anda ön plana çıkıyor. En zengin yüzde 10, toplam gıda harcamalarında yaklaşık yüzde 15 pay alıyor.

Hanelerin en zengin yüzde 10'luk kesiminin en çok pay aldığı harcama alanı ise eğitim. Türkiye'de eğitim için yapılan her 100 liralık harcamanın 49.2 lirasında, yani neredeyse yarısında nüfusun en zengin yüzde 10'luk kesiminin imzası var.

En yoksul yüzde 10'luk kesim ise, eğitim harcamalarının ancak yüzde 1.1'ini gerçekleştirebiliyor. 
En yoksul yüzde 10 ile en zengin yüzde 10 arasında eğitime yapılan harcama arasında tümüyle kapanması bir yana, daralması bile çok zor bir fark söz konusu. Eğitime daha çok kaynak ayırmak, zengin kesimin gelecekte yine toplam harcamadan daha çok pay alması sonucunu doğuracak, bu da doğal bir sonuç. 

TÜİK'in mayıs ayında yayınladığı yoksulluk araştırmasına göre, iki yetişkinli ve iki ya da daha fazla bağımlı, yani gelir elde etmeyen çocuğu olan ailelerdeki yoksulluk oranı yüzde 48.1 düzeyinde. Bu ailelerde de ağırlıkla harcamada ilk yüzde 10'luk grupta yer alıyor. Yani gidişat belli; çok çocuk, yoksulluk, yoksulluğun getirdiği zorunlu harcamalara daha fazla kaynak ayırma zorunluluğu ve bu yüzden eğitime daha az harcama yapma durumu. Tam bir kısır döngü...