Dünya zeytinyağı pazarı ve Türkiye stratejisi
Zeytin her yerde yetişmez. Mardin, Hatay, Suriye, Filistin ve Kıbrıs adasını içeren bölge "ölmez ağaç" olarak adlandırılan zeytinin anavatanı olarak kabul edilir.
Günümüzde, İspanya, İtalya, Yunanistan, Türkiye, Suriye, Tunus, Cezayir, Filistin, Portekiz, Avustralya üretici olarak ilk sıralarda yer alıyor.
Son yıllarda Çin dahil bir çok ülke zeytin yetiştiriciliği yapmaya başladı. Uluslararası Zeytin Konseyi'nin verilerine göre 50'yi aşkın ülkede zeytin dikiliyor. Bir çok ülke zeytin ağacı dikerken, Türkiye yol, köprü, enerji ve daha bir çok yatırım için asırlık zeytin ağaçlarını kesiyor. Son olarak İstanbul İzmir Otoyol yapımı için on binlerce zeytin ağacı kesildi. Muğla'da Yatağan Termik Santralı maden sahasında adeta zeytin katliamı yapılıyor. Türkiye'den başka zeytin ağaçlarını kesen ülke yok.
Geçen hafta İzmir'de yapılan Gurme İzmir Fuarı'nda "Gurme Sohbetler" kapsamında Uluslararası Zeytin Konseyi Tanıtım Şefi Ender Gündüz dünya zeytinciliğindeki son gelişmeleri ayrıntılı olarak anlattı. Ender Gündüz'ün verdiği bilgiler doğrultusunda dünya zeytinyağı pazarındaki gelişmeler özetle şöyle:
Zeytinyağı üretimi ve tüketimi artıyor
1- Dünya zeytinyağı üretimi 2017-2018 sezonunda 3 milyon 120 bin ton olarak tahmin edildi. Bu, geçen sezona göre yüzde 27 civarında artışı ifade ediyor. Üretici ülkelerde geçen sezona göre Yunanistan'da yüzde 64, İtalya'da yüzde 137, Portekiz'de yüzde 80 oranında artış oldu. En büyük üretici olan İspanya'da ise yüzde 3 düşüş var.
2- Zeytinyağı tüketiminin dünyada geçen sezona göre yüzde 8 artışla 2017/18 sezonunda 2 milyon 950 bin tona ulaşması bekleniyor.
3- Dünyadaki zeytinyağı ihracatının bu sezon 975 bin ton olarak gerçekleşmesi beklenirken bu ihracatın yüzde 60'ı Avrupa ülkelerinden olacak. İspanya,304 bin ton ihracatla ilk sırada,ikinci 236 bin ton ile İtalya olurken, Tunus'un 200 bin ton,Türkiye ihracatının ise 90 bin ton olacağı tahmin edildi.
4- Tüketimin en yoğun olduğu üretici ülkelerden İspanya ve İtalya'da iç tüketimde düşüş var. İspanya'da miktar olarak yüzde 8 civarında düşüş yaşanırken değer olarak yüzde 15 artış var. Tüketim düşmesine rağmen elde edilen kazanç artış gösteriyor. İspanya,iç pazara daha yüksek fiyatla yağ satarken daha ucuz fiyatla ihracat yapıyor.
Üretici olmayan en büyük tüketici ülke; Amerika
5- Üretimi olmadığı halde zeytinyağını en çok tüketen ülkeler arasında Amerika Birleşik Devletleri ilk sırada. Yıllık tüketimi 300 bin ton seviyelerinde. Bundan 5-6 yıl önce Amerika yüzde 80 ambalajlı yüzde 20 dökme zeytinyağı ithal ederken, bu makas giderek daralıyor. Ambalajlı ihracat azalırken, dökme yağ ithalatı ise artıyor. İspanya'nın stratejisi dökme, İtalya'nın ambalajlı ihracat yapmak. Dolayısıyla Amerika pazarında İspanya lehine bir gelişme var. Portekiz, Arjantin ve Şili'nin de Amerika'ya ihracatı artıyor. Ayrıca Amerika'daki ithalatçı yağı dökme olarak alıp kendisi ambalaja koyarak tüketiciye satmak istiyor. Çünkü 3 dolara aldığı yağı tüketiciye 10 dolara satıyor.
Japonya'da litresi 200 Avro'ya satılan yağ var
6- Japonya pazarındaki tüketim 60 bin ton seviyesinde. Japon tüketici için fiyatın önemi yok. "Sağlıklıysa bedeli ödenir" diye bakılıyor. Litresi 200 euroya bile satılan zeytinyağı görebilirsiniz. Japonya bir yandan da zeytin üretimi için çalışmalar yapıyor. Bazı bölgelerde zeytin dikimi var. Bundan endişe edilecek bir durum yok. Çünkü üretici ülkenin tüketimi de yüksek olur. Japonya pazarında İspanya ve İtalya pazarı paylaşmış durumda. Türkiye'nin bu pazara ihracatı üretim durumuna bağlı olarak 1500 ton ile 3 bin ton arasında değişiyor.
7- Avustralya'nın 40 bin ton tüketimi var. Bunun yaklaşık yarısını kendisi üretiyor. Gelişen pazarlardan biri olarak kabul ediliyor.
8- Rusya pazarı 20-25 bin ton büyüklüğünde.İspanya ve İtalya'nın egemen olduğu Rusya pazarında Türkiye'nin payı yok denecek kadar az.
Çin, zeytinle yoksulluğu yüzde 14 azalttı
9- Çin, 2012-2013 döneminde yıllık 40 bin tonun üzerinde zeytinyağı tüketirken daha sonra hükümetin hediyelik kabulü ile ilgili bir düzenleme yapması ile tüketim azaldı. Çünkü Çin'de zeytinyağı tüketimin yüzde 70'i hediyelikti. Hükümet bu kararında değişikliğe gidince iki yıldır tüketim tekrar artmaya başladı. 2021-2022 sezonuna kadar Çin'in zeytinyağı tüketiminin 100 bin tona ulaşacağı tahmin ediliyor. Amerika'dan sonra en önemli pazar olacak. Çin'de 3 bölgede zeytin dikimi yaygınlaşıyor. Burada yoksulluğa karşı zeytin dikimi yapılıyor. Dikim yapılan bölgelerde yoksulluğun yüzde 14 oranında azaldığı dikkate alınırsa gelecekte daha çok zeytin dikileceğini söyleyebiliriz. Çin'de zeytinyağı tüketimi daha çok gelir düzeyi yüksek kesimlerde. Zeytin dikimi ise yoksulluğun olduğu bölgelerde. Bu nedenle zeytin dikiminin artması yağ ithalatını etkilemeyecek. Sosyal amaçlı bir dikim var.
Türkiye ülke olarak marka olmalı
10- Türkiye'nin 2017-2018 sezonunda 287 bin ton civarında üretimi var. Yaptığı ihracatın yüzde 80'nini İtalya ve İspanya'ya dökme olarak gerçekleştiriyor. Türkiye'nin dünya piyasalarında markalı ve ambalajlı olarak yer alması için öncelikle ülke imajı yaratması gerekiyor.
Özetle, dünya zeytinyağı pazarında her ülkenin kendine özgü bir politikası, stratejileri var. Üretici ülke konumundaki Türkiye, sahip olduğu potansiyeli değerlendirerek bu pazarlarda daha etkin olarak yer almak istiyorsa öncelikle zeytin ağaçlarını kesmek yerine ağaç sayısını artırmalı. Ülke imajı ve markası ile dünyaya kendisini tanıtmalı.