Döviz açığı büyüyor açığı özel sektör borçlanarak kapatıyor

Döviz açığımız büyüyor. Açığı özel sektör döviz kredileri kapatıyor. (1) Özel sektör faizin ucuzluğuna, döviz fiyatının değişmemesine güvenerek daha ne kadar borçlanabilir. (2) Cari açık daha ne kadar büyüyebilir?

2008 yılının ilk 6 ayında cari açık (döviz açığı) 27.3 milyar dolara ulaştı. Geçmiş 12 aylık dönem itibariyle ise açık 45.7 milyar dolar. 2008 yılının ilk yarısında 27.3 milyar dolar açığa karşılık, ülkeye 28.9 milyar dolar döviz girdi. Giren dövizin 21.4 milyar doları döviz kredisi.

2007 yılının ilk yarısında cari açık 19.2 milyar dolardı. Aynı dönemde sermaye hareketiyle ülkeye 24.6 milyar dolar girmişti.

Geçen yıl 6 ayda ülkeye giren dövizde döviz kredilerinin payı yüzde 30'du. Bu yıl aynı dönemde bu oran yüzde 75'e yükseldi.

Açık anlatımla, döviz açığını dövizle borçlanarak kapatıyoruz. Döviz borçlanmasında da özel sektör önde koşuyor. Bu yıl ilk 6 ayda özel bankalar 1.6 milyar dolar, özel sektör 21.3 milyar dolar net kredi kullandı.

Cari açık, belli bir dönemde ülkenin olağan döviz giderleri ile olağan döviz gelirleri arasındaki farktır. Ülkenin olağan döviz giderleri işalattır. Faiz ödemeleridir. Taşımacılık giderleri gibi giderlerdir. Olağan döviz gelirleri ihracattır. Turizm gelirleridir. Müteahhitlerin yurtdışından getirdikleri dövizler gibi gelirlerdir

Eğer ülke harcadığı döviz kadar döviz üretemiyorsa (kazanamıyorsa) cari açık büyür. Bizim en büyük döviz harcamamız işalat (yurtdışından getirilen mallar) için yapılan harcamadır. Bunu karşılayacak olan en önemli gelir kaynaklarımız ihracat (yurtdışına satılan malların geliri) ile turizm geliridir.

İşalatımız coştukça coşuyor. İhracatta ne kadar rekor kırsak işalat için gereken dövizi kazanamıyoruz.

Kabaca, cari açığımızın büyümesinin arkasında işalat artışı var. Döviz ucuz olunca, insanlar ve şirketler daha fazla yabancı mal kullanıyor. Ucuz döviz sayesinde bazı malları içeride üretmek yerine dışarıdan getirmek daha ucuz oluyor. Döviz gideri yükseliyor. Buna karşılık, pahalı YTL maliyetle üretim yapıp ucuz dövizle yurtdışına mal satmak zorlaşıyor. Üretici de ihracatçı da döviz gelirini artıramıyor.

Petrol fiyatı artınca ona bağlı olarak enerji ürünleri (petrol, doğalgaz, kömür) faturası da büyüyor. 2007 ilk 6 ayda enerji ürünleri işalatına 14.7 milyar dolar ödemiştik. Bu yıl aynı dönemde 24.3 milyar dolar ödedik. Ancak işalat gideri sadece enerji faturasının büyümesinden artmıyor. Geçen yıl enerji faturası hariç işalat gideri 62.6 milyar dolar iken, bu yıl aynı dönemde 81.5 milyar dolar oldu. Enerji faturası bir yana, işalat giderimiz yüzde 30 arttı.

Bu yazının altında 2007 ve 2008 yıllarının ilk 6 ayında döviz açığını kapatmak için dövizi nerelerden bulduğumuzu gösteren bir tablo var. Tabloda Haziran'dan geriye son 12 ayda döviz açığımızı kapatmak için nereden döviz bulduğumuz da gösteriliyor.

-Son 12 ayda döviz açığımız 45.7 milyar dolar. Buna karşılık sermaye hareketi ile ülkeye 53.7 milyar dolar girdi.

-Giren dövizin net 14.9 milyar dolara yabancı sermaye. Genelde varlık alımı için gelen döviz. Portföy yatırımı için daha önce gelen dövizlerden 3.6 milyar dolar dışarıya çıktı. Buna karşılık özel sektör ülkeye 42.4 milyar dolar döviz getirdi.

-Demek ki döviz açığının yükünü ve riskini özel sektör taşıyor. Faiz ödeyerek taşıyor.

-Ocak-haziran döneminde geçen yıl 19.2 milyar dolar olan cari açık bu yıl yüzde 43 oranında artarak 27.3 milyar dolara çıktı.

-Geçen yılın ilk 6 ayında açığı kapatan dış kredi miktarı 7.6 milyar dolar idi. Bu yılın ilk 6 ayında 21.4 milyar dolar oldu.

-Satacak varlığımız azaldığı için artık doğrudan yabancı sermaye girişi eskisi kadar değil. Portföy yatırımı için ise yabancılar çok az döviz getiriyor.

Biz ucuz döviz politikasını sürdürdükçe cari açık sorunu daha da ciddileşecek, özel sektörün dış borç ve kur riski daha da artacak.

Cari açığı (döviz açığını) kapatmak için dövizi nereden bulduk?

 (Milyar dolar)

    Temmuz 2007

 Ocak-Haziran  Haziran 2008

 2008 2007 12 ay

Döviz açığı -27.3 -19.2 -45

Sermaye hareketi

(Giren döviz) 28.9 24.6 53.7

- Yabancı sermaye 5.8 11.0 14.9

- Portföy yatırımı 1.7 6.0 -3.6

- Kredi 21.4 7.6 42.4