Domatesin fiyatı neden artıyor?

Ülkenin en önemli gündem konularından birisi domates. Açıklanan iki haneli enflasyonda fiyatı en çok artan ürün domates oldu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Soçi'deki görüşmesinde başrolde domates vardı. Manavda, pazarda, markette fiyatı en çok artan ve en çok konuşulan ürün yine domates.

İçerde, dışarıda bu kadar çok konuşulan domateste gerçekte neler oluyor?

1- Türkiye İstatistik Kurumu'nun açıkladığı enflasyon verilerine göre, nisanda yüzde 61 artışla fiyatı en çok artan ürün domates oldu. Bir ürünün fiyatı neden artar? En basit anlatımla arz talebi karşılamıyorsa fiyat artar. Domates üretimi piyasanın ihtiyacını karşılamadığı için fiyat yükseldi.

2- Nisan-mayıs ayları sera ürünleri için bir geçiş süreci. Sera üretiminin azaldığı, tarla üretiminin ise henüz devreye girmediği bir dönem yaşanıyor. Bu nedenle her yıl benzer fiyat artışları oluyor. Fakat bu yıl aynı zamanda ihracatın da arttığı bir dönem oldu. Bu da fiyatları artırdı.

3- Büyük ölçekli seralar bir süreden beri Rusya pazarının kapalı olması nedeniyle iç piyasaya ciddi miktarda domates satarken son iki ayda bu seralar ihracata yöneldi. İç piyasaya daha az ürün vermeye başladılar. Bu nedenle hem üretimin azalması, hem de ihracattaki artış nedeniyle domates fiyatı yükseldi.

Üretici domates yerine başka ürünlere yöneldi

4- İç piyasaya çalışan küçük ve orta ölçekli seralar üretimlerini azalttı. Bir kaç ay önce domates fiyatı çok düşük olduğu için zarar eden bu üreticiler, zarar ettikleri için domates ekimini azalttı. Üretim azalması fiyatı artırdı.

5- Rusya, yasağının devam etmesi, turizmde umut verici gelişmenin olmaması ve otellerin alımlarını büyük oranda durdurması nedeniyle üreticiler domates yerine başka ürünlere yöneldi. Örneğin, son dönemde Antalya'da seralarda domates yerine muz dikimi yaygınlaşıyor.

6- Üreticiden çeşidine göre 2 lira ile 6 liradan alınan domates, pazarda, manavda, markette 5 liradan 15 liraya kadar satılıyor. Sanıldığı gibi üretici domatesten para kazanamıyor. Tüketici ise yüksek fiyattan şikayetçi. İç piyasada manavda, pazarda, markette satılan domatesin fiyatı yüksek, ürün kalitesi daha düşük. Çünkü daha kaliteli ürünler ihracata gidiyor.

7- Bu ayın sonuna doğru tarla domatesinin devreye girmesi ile fiyatın düşmesi bekleniyor. Bu kez "domates para etmiyor" diye üretici feryatlarını duymaya herkes hazırlıklı olmalı. Para kazanamayan üretici domates üretimini bırakıp başka ürünlere yönelecek. Bu döngü kırılmadıkça bugün domateste yarın başka ürünlerde fiyatı konuşmaya devam ederiz.

Rusya'nın domates yasağı 3-5 yıl sürecek

İç piyasada fiyat odaklı bir tartışma yaşanırken, Rusya'nın domates ihracatına yönelik engellemesi en az 3-5 yıl devam edeceği açıklandı. Tarım ürünleri dış ticaretinde domates ve buğday üzerinden diplomatik bir savaşa dönen Türkiye ile Rusya arasındaki karşılıklı yaptırımlarda kazanan taraf Rusya oldu.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Soçi'deki görüşmesinden sonra domates dışında tarım ürünlerindeki tüm yaptırımların kaldırılması konusunda tam anlaşmaya varıldığı açıklandı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rus çiftçilerin, yatırımcılarının domates üretimine yönelik olarak kuracakları seralar için bankalardan kredi kullandıklarını ve bu kredilerin geri ödenebilmesi için domates yasağının devam etmesi gerektiğini söyledi.

Daha açık anlatımla, Putin: "Ben Türk çiftçisini değil, kendi çiftçimi korurum" dedi. Türkiye, ise domates yasağına karşı buğday kozunu kullanamadı. Buğday, ham ayçiçekyağı, mısır, küspe, pirinç ve bezelyenin vergisiz olarak Rusya'dan Türkiye'ye ihraç edilmesini kabul etti.

13 üründe yasak kalktı

Erdoğan-Putin görüşmesinde ortaya çıkan sonuç şu; Rusya Federasyonu kendi üretimini artırmak ve ihtiyacını yerli üretimden karşılamak için domates üretimine yönelik yatırımlarını sürdürecek. Bu yatırımlar devam ederken Türkiye'den domates ithalatına izin vermeyecek. Fakat, dolaylı yollardan, başka ülkeler üzerinden Rusya'ya Türk domatesi girecek. Rus üreticiler ucuz Türk domatesine karşı korunurken, tüketici dolaylı yoldan ama daha yüksek fiyata Türk domatesi tüketecek.

Yapılan görüşmenin sonucunda Türkiye domates yasağını kaldıramadı. Hıyar, taze üzüm, elma, armut, çilek, kabak, marul, aysberg marul, patlıcan, biber, nar, tavuk ve hindi için uygulanan yasağın kaldırılmasını kabul ettirdi.

Özetle, domates tartışması bir süre daha devam edecek. Fiyat düşünce, domates de gündemden düşecek. Bu kez fiyatı artan başka bir ürün gündeme gelecek. Yüksek girdi maliyetleri, plansız programsız üretim politikası başta olmak üzere fiyatı artıran ekonomik nedenlere çözüm bulunmadan bu tartışma bitmez.