Domates krizinin kazananı Rusya oldu

Türkiye, yaklaşık iki yıl önce, 25 Kasım 2015'te Suriye sınırında hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle Rus savaş uçağını düşürdü. Bu olay, iki ülke arasında büyük krize neden oldu.

Rusya Federasyonu, Türkiye’ye yönelik turizmden tarıma, inşaattan vize uygulamasına kadar bir çok konuda yaptırımlar uyguladı.

Bu yaptırımlardan en çok etkilenen sektörlerden birisi tarım oldu. Rusya Federasyonu,1 Ocak 2016 itibariyle Türkiye’den 24 tarım ürününün ithalatını resmen yasakladı. Yaş sebze ve meyve sektörü açısından en önemli pazar olan Rusya pazarı bir anda kapandı. Sektör büyük yara aldı. Rusya pazarına üretim yapan çiftçiden ihracatçıya kadar herkes zarar gördü.

Beklenmedik krizin sembolü ise domates oldu. Çünkü, Türkiye'nin domates ihracatında en önemli pazarı Rusya'ydı.

Geçen iki yıllık dönemde "domates krizi" iki ülkenin en önemli gündem maddelerinden birisi oldu.

Rusya Federasyonu ile yaşanan krizin aşılması için ilk görüşmeler Ağustos 2016’da başladı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin defalarca bir araya geldi. Sık sık telefonla görüştüler. Bakanlar düzeyinde görüşmeler yapıldı. Heyetler karşılıklı olarak gidip geldi. Bu görüşmelerin ana gündem maddelerinden birisi tarım ürünlerine yönelik ambargo oldu. Her toplantıdan,görüşmeden sonra "domates krizi aşıldı" manşetleri atılmasına rağmen yasak bugüne kadar devam etti.

Çelişkili açıklamalarla 2 yıl geçti

İlişkiler,görüşmeler zaman zaman gerildi. İki taraftan da çok farklı açıklamalar yapıldı. Özellikle Rusya tarafından sürekli çelişkili açıklamalar geldi. Tarım Bakanı yasakları kaldırmayacaklarını açıklarken, Başbakan Yardımcısı yasakların kalkabileceğini, Enerji Bakanı yasakların kısmen kalkabileceğini açıklayarak Türkiye'yi hep oyaladılar. Rusya, bir yandan da kendi domatesini, yaş sebzesini üretmek için ciddi yatırımlar başlattı.

Türkiye de zaman zaman Rusya'ya karşı misillemelerde bulundu. Mart 2017'de Rusya'dan buğday, mısır, ham ayçiçek yağı, ayçiçeği küspesi, bezelye ve pirinç ithalatını fiilen durduran bir adım attı. Bu ürünleri Dahilde İşleme Rejimi kapsamı dışına çıkararak Rusya'dan ithalatı durdurdu.

İki ülke arasındaki domates krizi bir anda domates-buğday savaşına dönüştü. Çünkü, Rusya'nın en çok buğday ihraç ettiği ülkelerden biri Türkiye. Yapılan görüşmeler sonucunda 45 gün sonra Türkiye geri adım atarak buğday dahil Rusya'dan ithal edilen ürünlere yönelik engelleri kaldırdı. Rusya da bazı ürünlerde ithalat yasağını kaldırdı. Fakat domates, nar, patlıcan gibi kimi ürünlerde yasak devam etti.

Rusya istediğini aldı

Gelinen son durum şu; geçen hafta Tataristan'ın Başkenti Kazan'da Türkiye - Rusya Federasyonu Hükümetlerarası Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) 15. Dönem Toplantısı yapıldı. Toplantıdan sonra Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci ve Rusya Enerji Bakanı Aleksey Novak'ın yaptığı açıklamalara bakılırsa iki ülke arasında tarım konusunda tüm yasaklar kaldırıldı.
Tarım ürünleri dış ticaretinde hiç bir engel kalmadı.

Türkiye’den Rusya’ya patlıcan ve nar ihracatı 30 Ekim 2017 tarihi itibariyle, domates ihracatı ise 1 Kasım 2017 itibariyle başlayacak. Türkiye ise, tarihi belli olmamakla birlikte bu ülkeden et ithal edecek.

İki bakanın açıkladığı gibi tarım ürünleri dış ticaretinde tüm engeller kalktı mı?

Hayır henüz kalkmadı. Rusya, pazarı tamamen açmadı. Rusya Türkiye'den nar ve patlıcan için sadece 20 bin ton, domateste ise 50 bin tonluk ihracata izin verecek. Yani miktar kısıtlaması uygulanacak.

Sadece miktar kısıtlaması değil, aynı zamanda şirket kısıtlaması da var. Rusya Federasyonu'nun izin verdiği firmalar ihracat yapabilecek.

Kamuoyuna "Rusya'ya tarım ürünleri yasağı tümüyle kalktı" olarak açıklanan Kazan'daki anlaşmanın ayrıntılarına bakıldığında Rusya Federasyonu istediklerini almış oldu. Rusya'ya sadece 50 bin ton domates ve 20 bin ton nar ve patlıcan karşılığında neler verildi? Enerji, Akkuyu Nükler Enerji Santrali,doğalgaz boru hatları konusunda verilmesi kabul edilen imtiyazların yanı sıra Türkiye bu ülkeden et ithalatı yapacak. Türkiye'nin Rus Savaş uçağını düşürmesiyle 25 Kasım 2015'te iki ülke arasında başlayan kriz tarım sektörü açısından çözülmüş görünüyor. İki yılın sonunda bu krizin kazananı Rusya, kaybedeni ise Türkiye oldu.

İhracatçılar endişeli

Kasım 2015 öncesinde olduğu gibi, Rusya, Türkiye'ye hiç bir kısıtlama olmadan tarım ürünlerini ihraç edecek. İhraç ettiği ürünlere kırmızı et eklenmiş olacak. Türkiye ise, aynı avantaja sahip olmayacak. Kasım 2015 öncesine göre Rusya'ya çok daha az miktarda tarım ürünü ihracatı yapabilecek. Uçak krizinden önce 300 bin ton domates ihraç eden Türkiye bu ülkeye yılda sadece 50 bin ton ihracat yapabilecek. Diğer ürünlerde de benzer kısıtlamalar var. Yapılacak ihracatın miktarı ve ihracatı yapacak şirketleri Rusya belirleyecek.

Yaş meyve ve sebze ihracatçıları özellikle miktar kısıtlaması ve sadece belli sayıda şirkete ihracat izni verilmesinin kabul edilemez olduğunu savunuyor. Görüştüğümüz ihracatçılar, iplerin Rusya'nın elinde olması nedeniyle istedikleri zaman Türkiye'den ithalatı durdurabileceklerini iddia ediyor. Rusya Federasyonu'nun domates ve diğer ürünlerdeki tutumu nedeniyle Türkiye'de tam bir belirsizlik yaşanıyor. Daha önce yapılan çelişkili açıklamalar nedeniyle 1 Kasım'da ihracatın yapılıp yapılmayacağı merakla bekleniyor.

Özetle, iki yıllık domates krizin kazananı Rusya,kaybeden ise Türkiye oldu. Ayrıca, tarımda Rusya ile ilişkiler 25 Kasım öncesi olmayacağı için alternatif pazarlara yönelmekte yarar var.

******

Ege Ekonomik Forum'da tarım konuşulacak

Ekonomi, Bakanlığı'nın desteği ile, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye İhracatçılar Meclisi'nin katkılarıyla, NTV-Özgencil Organizasyon ve Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı tarafından düzenlenen Ege Ekonomik Forum bugün İzmir'de başlıyor. Swissotel İzmir'de Saat 09.00'da başlayacak forum kapsamında "Sürdürülebilir Tarım" paneli yapılacak. Biz de bu oturumda görüşlerimizi paylaşacağız.