Dolar artışı henüz piyasayı etkilemedi

Dolardaki artışın olumsuz etkisini henüz halk da iş çevreleri de bankalar da hissetmeye başlamadı.

Piyasanın riski, durgunluktur. İş çevrelerinin riski, döviz fiyatındaki artışın borçlara yüküdür. Bankaların riski durgunluk ve artan borç yükü nedeniyle kredilerin tahsilinde karşılaşılacak zorluktur.
Bütün bunları yakında yaşayacağız. 

Ama biz bu konuda tecrübeliyiz. Daha önce de benzer sorunlar yaşadık. Bir dönem ekonomi sarsılır, sonra yeni dengeler kurulur.

Kriz veya çöküş tehlikesi yok. Olamaz. Açık anlatım ile Yunanistan’ın durumuna düşmeyiz.
Ama önümüzde güç günler var.

Uzun süre gerçek değerinin altında satılan doların kaymağını yedik. Şimdilerde dolar fiyatında “kafinin de ötesinde” fiyat düzenlemesi oluyor. Dolar fiyatındaki artış tüm ekonomiye, özel sektöre ve de halkın tamamına yük getiriyor.
1) Ekonomi 2 para birimiyle çalışıyor. Türk Lirası ve dolar (biraz da euro) birlikte tedavül ediyor. Devlet ihaleleri dolarla yapıyor. Bir çok mal ve hatta hizmet euro ile fiyatlandırılıyor. Bankalar dolar kredisi veriyor. Sadece elektrik dağıtım ihalelerini alanların döviz yükümlülüğü 13 milyar dolar. 2014 yılında özelleştirmede devir işlemi tamamlanan satışların toplamı 6.3 milyar dolar.
2)Ekonomide tasarruflar yetersiz olduğundan, banka sistemi yurtdışından büyük ölçüde borçlanarak iç kaynağa, dış kaynağı eklemek zorunda. Bankalar işte bu nedenle yurt içinde özel sektöre, işadamlarına dolar kredisi verdi. Firmaların ve işadamlarının yurtiçindeki bankalara dolar borcu var. Köprüleri, yolları, havaalanlarını yapan işadamları, bankalardan döviz ile borçlandı, borçlanıyor.
3)Özel sektör, büyüğüyle, küçüğüyle, İstanbul’u ile, Anadolu’su ile ucuz olduğu için dışarıdaki bankalardan döviz kredisi aldı. Firmalardan firma kredisi kullandı.
Olan bitenin parasal boyutu kabaca şöyle:
1)Türkiye’nin toplam brüt dış borcu 400 milyar dolar. Bunun 120 milyar doları devletin borcu. 280 milyar doları özel sektörün borcu. Görüldüğü gibi dışarıya borçlu olan özel sektör.
2)Özel sektör borçlarının yaklaşık 110 milyar doları bankaların döviz yükümlülüğü. 170 milyar doları  firmaların, iş adamlarının borcu.
3)Toplam banka kredileri 1.2 trilyon TL. Bu kredilerin yüzde 29’unu oluşturan bölüm, işadamlarının içerideki bankalardan kullandıkları döviz kredileri. Bunun da toplamı yıl sonu döviz kuru ile 165 milyar dolar.

Bütün bunlar borçlarla ilgili gelişmeler. Bunlar dışında dolara ve euroya bağlı kontratları ve sözleşmeleri var.  Bu kontratlarda alacaklı tarafların yararı, yükümlülerin zararı büyüyor.
Ucuz döviz döneminde her türlü üründe ithalat girdisinin payı arttı.  Bunun sonucu tarımda, imalat sanayiinde fiyatlar dolar fiyatındaki artıştan etkilenecek.