Doğrudan yatırımlarda giriş azaldı, çıkış arttı
Türk sermayesinin yurt dışına net doğrudan yatırımları, yıllık yüzde 7,4 artışla 4,6 milyar dolar olurken, yabancı doğrudan yatırım girişi yüzde 14,2 azalarak 5,9 milyar dolara geriledi.
Türkiye’ye doğrudan yabancı sermaye yatırımları son yıllarda belirgin biçimde azalırken, yurt dışına Türk sermaye göçü hızlandı. 2022 yılında Türklerin yatırım için yurt dışına götürdükleri sermaye tutarı, yabancıların yıl boyu doğrudan yatırım için getirdiği net sermaye tutarının yüzde 80’ine yaklaştı. Merkez Bankası veri setinden yapılan belirlemelere göre geçen yıl doğrudan sermaye yatırımı için toplam 6 milyar 482 milyon dolar getirdiler. Önceki yatırımlarında yıl boyunca gerçekleştirdikleri 582 milyon dolarlık tasfiye düşülünce geçen yılki net doğrudan yabancı sermaye yatırım girişi, önceki yılda gerçekleşen tutardan yüzde 14,2 daha az olmak üzere 5 milyar 900 milyon dolar olarak gerçekleşti.
Türk girişimciler ise geçen yıl çeşitli ülkelerde yatırım için toplam 4 milyar 904 milyon doları yurt dışına transfer ettiler. Yıl içinde gerçekleşen 313 milyon dolarlık tasfiye ile netleştirince 2022’de doğrudan yatırım için yurt dışına aktarılan Türk sermayesi net 4 milyar 591 milyon dolar olarak hesaplandı. Yurt dışına net doğrudan yatırım tutarı geçen yıl yüzde 7,4 arttı. Buna göre doğrudan yatırım için dışarı götürülen yerli sermaye, dışarıdan doğrudan yatırıma gelen sermayenin yüzde 77,8’i ile tarihi en yüksek düzeyine ulaştı.
Geçen yıl doğrudan yatırıma gelen yabancı sermayeden bu amaçla giden Türk sermayesi düşülünce 2022 yılındaki net girişin sadece 1,3 milyar dolar olduğu belirlendi. Bu tutar 2006-2007 yıllarında 16 milyar doların üzerinde bulunuyordu. Yabancıların gayrimenkul alımları ile yabancı firmaların Türkiye’deki, Türk firmalarının da yurt dışındaki grup firmalarına kullandırdığı kredi ve kaynaklar bu tutarların dışında yer alıyor.
Tersine seyir
Net 17 milyar 982 milyon dolarlık yabancı doğrudan sermaye yatırım girişi kaydedilen 2006 yılında, yurt dışına doğrudan yatırım için götürülen net Türk sermayesi sadece 924 milyon dolarla bunun yüzde 5,4’i düzeyinde bulunuyordu. İzleyen yıl net yabancı girişi 18 milyar 394 milyon dolar olurken, giden Türk sermayesi de 2 milyar doları aşarak gelen tutarın yüzde 11,4’üne ulaştı.
Küresel kriz yılın 2008’den itibaren gerilemeye başlayan, izleyen iki yılda 6 milyar dolar dolayında gerçekleşen yabancı doğrudan yatırım girişleri, 2011 ve 2012 yıllarında yeniden 10 milyar doların üzerine çıkarken, Türkiye’de özelleştirme portföyünün boşalması ve ülke görünümüne ilişkin algının değişmesi gibi faktörlerin etkisiyle geriledi. Pandemi yılı olan 2020’de 4 milyar 401 milyon dolara kadar düşen net yabancı doğrudan sermaye yatırım girişi, 2021’de 6 milyar 873 milyon dolar oldu.
Buna karşılık Türk sermayesinin doğrudan yatırım için dışarıya götürdüğü tutar 2011’de 2 milyar doları, 2012’de 4 milyar doları aştı, 2014’te 4 milyar 963 milyon dolarla en yüksek yıllık düzeyi gördü, izleyen yıl da yaklaşık aynı düzeyde gerçekleşti. İzleyen yıllarda 2-3 milyar dolar dolayında seyreden sermaye göçü son iki yılda tekrar hızlandı ve 2021’de 4 milyar 274 milyon, 2022’de 4 milyar 591 milyon dolar oldu. Doğrudan yatırım için giden yerli sermayenin bu amaçla gelen ve yıllar itibariyle azalışta olan yabancı sermayeye oranı 2009’da yüzde 25’i, 2012’de yüzde 40’ı, 2020’de yüzde 60’ı aştı, 2022’de ise yüzde 80’e yaklaştı.
Türk sermayesinin yurt dışına doğrudan yatırımlarında geçen yıl da en büyük payı Hollanda aldı. 2022 yılında bu ülkeye yapılan 1 milyar 931 milyon dolarlık doğrudan yatırım transferi toplam tutarın yüzde 39,4’ünü oluşturdu. Geçen yıl 1 milyar 182 milyon dolarlık Türk yatırımı gerçekleşen ABD toplamda yüzde 24,1, Almanya da 368 milyon dolarla yüzde 7,5 pay aldı. Buna göre yurt içi yerleşiklerin yurt dışına yaptıkları yatırımların yüzde 71’i bu üç ülkeye gitti. Bu ülkeleri yüzde 5,6 payla BAE, yüzde 4,3 payla İngiltere izledi. İsviçre, Lüksemburg, Makedonya, Yunanistan ve Romanya en çok Türk yatırımı kaydeden on ülke arasında yer aldı.
En çok yatırım finansa
2022 yılında Türklerin yurt dışına doğrudan yatırımlarının 3 milyar 3 milyon dolarlık bölümünün hizmetler sektörü, 935 milyon dolarının madencilik ve taş ocakçılığı, 883 milyon dolarının imalat sanayii, 81 milyon dolarının enerji, 1 milyon dolarının su temini, kanalizasyon ve atık yönetimi, 1 milyon dolarının da tarıma yönelik olduğu belirlendi. Hizmetler sektörü yatırımları içinde ise en büyük pay 1 milyar 242 milyon dolarla finans sektörüne yönelik bulunuyor. Bunu 790 milyon dolarla gayrimenkul faaliyetleri izliyor. İmalat sanayii alt sektörleri içinde geçen yıl en fazla yatırım yapılan ise 505 milyon dolarla gıda, içecek ve tütün ürünleri.
Cari açık finansmanı için önemli
Küresel yatırımcıların bir ülkeye fabrika ve üretim tesisleri kurarak, şube açarak veya var olan bir şirketi tamamen veya kısmen satın alarak yaptıkları yatırımlar olan yabancı doğrudan sermaye yatırımı girişleri, cari açığın sağlıklı finansman aracı olması dolayısıyla ödemeler dengesi açısından büyük önem taşıyor. Ülkeye yeni teknoloji girmesi, sürekli üretim yapan bir ekonomik birim kurulmuş veya devralınmış olması, yeni istihdam alanları açılması ve ihracat imkânları ortaya çıkarması nedeniyle önemli bir unsur olan doğrudan yabancı sermaye yatırımlarındaki net girişlerde yaşanan artışlar ekonomik büyümeyi de beraberinde getiriyor. Son yıllarda ise net doğrudan yatırım girişlerinin giderek azaldığı gözleniyor.