Dış ticaretten bir iyi, bir kötü haber

Dış ticaret açığının hız­lı kapanma sürecinde gelinen nokta, cari iş­lemler açısından sevindirici bir gelişmeye işaret ederken, iyileşmenin, ara malı ithalin­deki gerilemeden, başka deyiş­le üretimde frene basılmasın­dan kaynaklanması nedeniyle aynı zamanda hem iyi hem kö­tü haber verdi.

Parasal sıkılaştırma esaslı programın 17 aylık uygulama döneminde küçülmeye devam eden dış ticaret açığı ekim so­nu itibarıyla 77,9 milyar dolar­la son 28 ayın en düşük düze­yine indi. Yıllık açıkta son bir yılda 34,8 milyar, program dö­neminde 41,4 milyar dolar kü­çülme yaşandı. Ancak açıktaki küçülmenin kaynağını, getiri­len kotaların da etkisiyle altın ithalatındaki gerileme yanın­da, sanayi üretiminde frene basılması nedeniyle sektörün enerji başta ara malı ithalatı­nın hızla düşmesi oluşturdu.

Program döneminde ihracat­taki artış mütevazı kalırken, ithalatta yaşanan hızlı düşüş, açığı hızla küçülttü. Tüketim malı ithalatı ise artmaya de­vam etti. İthal tüketimdeki ar­tış, üretimdeki yavaşlama ve dış ticaret açığındaki küçül­menin milli gelir oluşumuna etkilerini, bugün açıklanacak 2024’ün 3’üncü çeyreği itiba­rıyla gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) verileri daha net bi­çimde ortaya koyacak.

Ekim ayı gelişmeleri

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Ticaret Bakanlığı iş birliğiyle genel ticaret sistemi kapsamında ürettiği dış tica­ret verilerinin ekim ayı sonuç­larını açıkladı. İhracatın geçen yılın aynı ayına göre yüzde 3,1 artarak 23 milyar 500,1 milyon dolar olduğu ekim ayında itha­lat 29 milyar 409 milyon do­larla geçen yılın ekimindeki ile yaklaşık aynı düzeyde gerçek­leşti. Ekimde 5 milyar 909,1 milyar dolarla geçen yılın aynı ayındakinden yüzde 10,5 daha düşük dış ticaret açığı verildi. Geçen yıl ekimde yüzde 77,5 olan ihracatın ithalatı karşıla­ma oranı, bu yıl aynı ayda yüz­de 79,9’la 2,4 puan daha yüksek gerçekleşti.

Ocak-ekim döneminde ihra­cat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 3,1 artarak 216 mil­yar 195,3 milyon dolara çıkar­ken, ithalat yüzde 7,2 azalarak 282 milyar 48,6 milyon dolara ve böylece dış ticaret açığı da yüzde 30,1 azalarak 94 milyar 266,8 milyon dolardan, 65 mil­yar 853,3 milyon dolara gerile­di. Geçen yılın ocak-ekim dö­neminde yüzde 69 olan ihraca­tın ithalatı karşılama oranı, bu yıl aynı dönemde yüzde 76,7’ye yükseldi.

Yıllık açıkta rekor küçülme

Ekim sonu itibarıyla yıllık ihracat 262,2 milyar dolara ulaşırken, ithalat 340,1 milyar dolar oldu, yıllık dış ticaret açı­ğı da 77,9 milyar dolara gerile­di. Böylece yıllık açık, ay sonla­rı itibarıyla Haziran 2022’deki 76,6 milyar dolardan sonraki dönemin en düşük düzeyine inmiş oldu.

Geçen yıl temmuzdan iti­baren hayata geçirilen para­sal sıkılaştırma esaslı ekono­mik program öncesinde Hazi­ran 2023 sonu itibarıyla yıllık dış ticaret açığı 119,3 milyar dolar düzeyinde bulunuyor­du. Buna göre ay sonları iti­barıyla yıllık açık, programın 17 aylık uygulama dönemin­de 41,4 milyar dolar küçüldü. Bu dönemde yıllık ihracatta kaydedilen 10,6 milyar dolar­lık büyümeye karşılık yıllık ithalatta 30,8 milyar dolarlık küçülme yaşandı.

Ekim sonu itibarıyla yıl­lık dış ticaret açığında, bir yıl önceye göre küçülme ise 34,8 milyar dolar olarak gerçekleş­ti. Geçen yılın ekim sonu iti­barıyla yıllık açık 112,8 milyar dolar düzeyinde bulunuyor­du. Ekim ayları itibarıyla yıl­lık ihracat 7,7 milyar dolar ar­tarken, yıllık ithalat 27,1 mil­yar dolar küçüldü.

Girdi ithalatında sert düşüş ithal tüketimde hızlı artış

Dış ticarette son bir yılda is­tatistiki veri bazında gerçek­leşen iyileşmeye bakıldığında, bunun kaynağının ihracat artı­şından çok ithalattaki hızlı ge­rileme olduğu görülüyor. İtha­lattaki gerileme ise ara malı/ hammadde dış alımındaki sert düşüşten kaynaklanıyor, bu da ekonominin üretim ayağında­ki daralmaya işaret ediyor.

Ekim ayında geçen yılın ay­nı ayına göre yüzde 6,2 düşüş­le 18,4 milyar dolar olan ara malı ithalatının, on aylık kü­mülatif hacmi yüzde 12,9 dü­şüşle 175,8 milyar dolara geri­ledi. Ara malı ithalatının ekim sonu itibarıyla son bir yıldaki hacmi de 235,2 milyar dolar oldu ve Ekim 2023 itibarıyla yıllık hacmin yüzde 13 altın­da kaldı. Son bir yılda ara ma­lı ithalatı, önceki bir yıllık dö­neme göre 35,1 milyar dolar azaldı.

Buna karşılık son bir yılda tüketim malı ithalatı ise önce­ki bir yıllık döneme göre yüz­de 15,7 oranında 7,2 milyar do­lar artarak 52,6 milyar dola­ra ulaştı. Bu arada yıllık bazda yatırım malı ithalatı ise yüz­de 1,1 oranında bir artışla 51,7 milyar dolar oldu. Buna göre tüketim malı ithalatına öde­nen fatura, ülkede yeni yatı­rımlardaki hareketliliği gös­teren yatırım malı ithalatına ödenen döviz tutarının üze­rinde gerçekleşti.

Sanayi hammaddesinde sert düşüş

İthalattaki düşüşe, başka deyişle dış ticaret tablosundaki iyileşmeye en fazla, sanayinin üretimi kısması dolayısıyla girdi ithalatını azaltması etki yaptı. Ekim sonu itibarıyla son bir yılda sanayi için işlem görmüş hammadde ithalatı, önceki bir yıllık döneme göre 22,9 milyar dolar azalarak 109,4 milyar dolara geriledi. Önceki bir yıllık dönemde bu ürünlerin ithalatı 132,2 milyar dolar olmuştu.

TÜİK açıklamasında “gizli veri” olarak yer alan enerji ürünlerinin ithalatı 6,2 milyar dolar azalarak 35,3 milyar, işlem görmüş diğer yakıt ve yağların ithalatı da 1,4 milyar dolar azalarak 23,1 milyar dolara indi. Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler, işlem görmemiş yakıt ve yağlar, yatırım mallarının aksam ve parçaları, taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları, esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş ya da işlenmemiş hammaddeler ve diğer girdilerde yıllık ithalatın toplam faturası da 4,7 milyar dolar azalarak 67,5 milyar dolara geriledi.

Bir yılda ithal otoya 18 milyar dolar

 Son bir yılda 52,6 milyar dolara ulaşan tüketim malı ithalat faturası içinde en büyük kalemi 17,7 milyar dolarla ithal otomobiller oluşturdu. Ancak eski hızını yitiren otomobil ithalatı, önceki bir yıllık döneme göre yüzde 5,2 oranında 867 milyon dolarlık bir artış kaydetti. Önceki bir yıllık döneme göre en hızlı artış ise yüzde 67,5’le dayanıklı tüketim mallarında gerçekleşti. Son bir yılda dayanıklı tüketim malı ithalatı 4,4 milyar dolar artarak 10,8 milyar dolar oldu.

Birer yıllık dönemlere göre yarı dayanıklı tüketim malı ithalatı yüzde 14,2 artışla 8,3 milyar, dayanıksız tüketim malı ithalatı yüzde 3,2 artışla 6,8 milyar dolar oldu. Esası yiyecek ve içecek olan tüketim mallarından işlenmemiş olanların ithalatı yüzde 4,5 azalarak 2,6 milyar dolara gerilerken, işlenmiş olanların dış alımı yüzde 5,5 artarak 4,4 milyar dolara ulaştı. Tüketim malı kategorisinde yer alan, sanayi ile ilgili olmayan taşıma araç ve gereçleri ithalatının yıllık hacmi yüzde 43,3 artışla 1,4 milyar, yine tüketim malı sayılan motor benzini ve diğer hafif yağların son bir yıldaki dış alımı da yüzde 26,8 artarak 711 milyon dolar oldu.