Dış ticarette satın alma gücü yerinde sayıyor
Türkiye’nin ihracatı martta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,4 ucuzladığı halde miktar bazında yüzde 2,8 azalırken, yüzde 2 ucuzlayan ithalatın miktarı da yüzde 4,4 düşüş kaydetti.
Türkiye’nin ihracat-ithalat fiyatlarına göre dış ticaretteki satın alma gücü, aylar itibarıyla küçük iniş çıkışlarla birlikte genel olarak yerinde sayıyor. İhraç edilen ürünlerin ortalama fiyatının, ithal edilen malların ortalama fiyatına oranı olan ve dış ticaret faaliyetleri ile ülkeye net sermaye giriş-çıkışını gösteren “dış ticaret haddi”, martta 87,2 ile son altı ayın en yüksek düzeyinde gerçekleşmesine rağmen, geçen yılın aynı ayı düzeyinin sadece 0,5 puan üzerinde oluştu ve 100 sınırına yaklaşamadı.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), mart ayı dış ticaret endekslerini açıkladı. Buna göre ihracat birim değer endeksi geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,4 düşüş kaydetti, ancak buna rağmen miktar endeksinde de yüzde 2,8’lik bir düşüş yaşandı. Başka deyişle Türkiye’nin ihraç ürünleri ucuzladığı halde yapılan ihracatın miktarı azaldı. İthalatta ise mart aylarına göre birim değer endeksinde yüzde 2, miktar endeksinde yüzde 4,4 düşüş yaşandı. Buna göre ithalat da ucuzlamasına rağmen düşüş gösterdi.
Dış ticaret haddi 87,2
İhracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine bölünmesi ile bulunan dış ticaret haddi mart ayında, geçen yılın aynı ayındaki düzeyine göre 0,5 puan artışla 87,2 oldu. 2015=100 bazlı fiyat endekslerine göre dış ticaret haddi, aylar itibarıyla Ağustos 2020’den bu yana 100’ün altında seyrediyor.
Eylül 2022’de 72,3’le aylık bazda son on yılın en düşük düzeyine inen had, izleyen dönemde tedricen yükselerek Haziran 2023’de 90’ı aşmış, sonraki aylarda ise yeniden düşüşe geçerek Aralık 2023’te 84,8’e inmiş, bu yıl ise ocakta 86,1, şubatta 86,7’ye çıkmıştı. Martta ise had 87,2 ile son altı ayın en yüksek düzeyinde çıkmış oldu. Ancak dış ticaret haddi bir yıl önceki düzeyin sadece 0,5 puan üzerinde oluştu. Haddin 100 altında aldığı değerler, dış ticarette ülkenin satın alma gücünün düşüklüğünü gösteriyor.
Hammadde ihracatı ucuzladı
Mart ayında geçen yılın aynı ayına göre toplamda yüzde 1,4 düşen ihracat birim değer endeksi kapsamında sektör ve alt sektörlere bakıldığında en fazla ucuzlamanın yüzde 2,3’le ham maddelerde olduğu görüldü. Ancak bu ucuzlamaya rağmen hammadde ihracatı mart aylarına göre yüzde 9 düşüş kaydetti.
Ortalama birim fiyatı mart ayları bazında yüzde 1,9 düşüş kaydeden imalat sanayi (gıda, içecek, tütün hariç) ihracatın da da yüzde 4 düşüş yaşandı. Buna karşılık ortalama fiyatlar geçen yılın aynı ayına göre yüzde 2,3 yakıtlarda ihracatın miktarı yüzde 30,8’lik bir artış gösterdi. Bir yıl önceye göre gıda, içecek ve tütünde de ortalama ihracat fiyatı yüzde 0,6, ihracat miktarı da yüzde 2,3 arttı. Toplam ihracatta payı düşük olan başka yerde sınıflandırılmayan malların ortalama fiyatında ise yüzde 9,5 artış olurken, ihraç miktarında yüzde 73,1 düşüş görüldü.
Gıda ithalat miktarında sert düşüş
İthalatta ise en fazla ucuzlama yüzde 7,7 ile gıda, içecek ve tütünde gerçekleşirken, bu ürünlerin ithalatı miktar bazında yüzde 19,5’le en hızlı düşüşü kaydetti. Mart aylarına göre ortalama fiyatların yüzde 5,1 düşüş kaydettiği ham maddelerde de miktar bazında yüzde 6,6 düşüş yaşandı. İthalat yakıtlarda fiyat bazında yüzde 3,4, miktar bazında yüzde 2,6; imalat sanayinde ise ortalama fiyatta yüzde 3,1, miktar bazında yüzde 1,5 düşüş gösterdi. Başka yerde sınıflandırılmayan diğer ürünlerin ithalatında ise geçen yılın aynı ayına göre yüzde 14,1’lik bir fiyat artışı olurken, miktar bazında yüzde 13,5 düşüş yaşandı.
Mevsim etkisinden arındırıldığında…
Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endekslere göre ise mart ayında miktar bazında ihracat önceki aya göre düşerken, ithalat arttı. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre şubat ayında 155,4 olan ihracat miktar endeksi; martta yüzde 0,5 düşüşle 154,7 oldu.
Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise geçen yıl mart ayında 154,4 olan ihracat miktar endeksi; bu yıl aynı ay itibarıyla yüzde 5,3 artışla 162,6 oldu. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre bu yıl şubat ayında 124,2 olan ithalat miktar endeksi, martta yüzde 3,5 artarak 128,5 oldu. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise geçen yılın martında 129,4 olan ithalat miktar endeksi; bu yıl aynı ayda yüzde 2,2 artışla 132,3 düzeyinde gerçekleşti.
Dış ticaret haddi nedir?
Ülkenin bir birim mal veya hizmet ithal etmek için kaç birim mal veya hizmet ihraç etmesi gerektiğini gösteren dış ticaret haddi, ihraç edilen mal ve hizmetlerin ortalama fiyatı ithal edilen mal ve hizmetlerin ortalama fiyatına bölünerek hesaplanıyor.
İhracat ve ithalat fiyat endeksleri ile ilişkili olan “dış ticaret haddi” kavramı, temel bir gösterge olarak son derece önem taşıyor. Dış ticaret haddinin değerine bakılarak, ülkenin dış ticaretten olumsuz ya da olumlu yönde etkilendiği anlaşılıyor. Dış ticaret haddi 100’ün üzerindeyse, ülke bir birim mal veya hizmet ihraç ettiğinde birden fazla birim mal veya hizmet ithal edebiliyor; 100’ün altında ise bir birim mal veya hizmet ithal etmek için birden fazla birim mal veya hizmet ihraç etmesi gerekiyor. Dış ticaret haddinin 100’ün üzerinde olması ülkenin satın alma gücünün ve ekonomik refahının yüksek olduğunu, 100 altında olması ise dış ticarette satın alma gücünün düşük olduğunu gösteriyor.
Dış ticaret haddi değerinin yüzde 100’ün altında olması, dış ticaret yoluyla yurt içine girenden daha fazla sermayenin yurt dışına çıktığı; 100’den büyük olması ise biriken iç sermayenin artıyor olduğu anlamına geliyor. Dış ticaret haddinin yükselmesi ülke lehine, düşmesi aleyhine bir gelişmeye işaret ediyor. Bir ülkenin dış ticaret haddi, o ülkede enflasyon dahil tüm makro ekonomik göstergeleri ciddi anlamda etkiliyor.