Dış ticarette çelişki: Açığı devler ile sanayinin kendisi üretiyor

Dış ticaretin işletme büyüklükleri ve işletmelerin faaliyette bulundukları sektörlere göre dağılımı ilginç çelişkiler sergiliyor. 

Birinci çarpıcı sonuç dış ticaret açığının neredeyse tamamından 250’nin üzerinde çalışanı olan dev işletmeler sorumlu olması. 

İkinci önemli çelişki, dış ticaret açığının büyük bölümünün üretimin ana gücü olan sanayi işletmeleri tarafından yaratılıyor olması. 

İşletme büyüklüklerine göre dış ticaret gelişmelerindeki üçüncü önemli gelişme, dış ticaret açığında en büyük paya sahip olan dev işletmelerin payının yıldan yıla daha da artması, buna karşın dış ticaret fazlası veren küçük işletmelerin payının giderek azalması.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun girişim özelliklerine göre dış ticaret verilerinin ortaya koyduğu temel gelişmeler şöyle sıralanabilir: 

* Geçen yıl toplam dış ticaret açığı 63.36 milyar dolar oldu. Çalışan sayısı 1-9 kişi arasında olan minik işletmeler 12.24 milyar dolar, çalışan sayısı 10-49 kişi arasında olan küçük işletmeler ise 2.07 milyar dolar dış ticaret fazlası verdi. Buna karşın 50-249 kişi çalıştıran orta işletmeler 13.22 milyar dolar dış ticaret açığı kaydetti. 250’nin üzerinde çalışanı bulunan dev işletmeler ise orta işletmelerden kat kat fazla dış ticaret açığı yarattılar. Dev işletmelerin yarattığı dış ticaret açığı 64.54 milyar doları buluyor. Özetle sadece minik ve küçük işletmeler ticaret fazlası vermiş. Küçüklerin ticaret fazlası, orta işletmelerin verdiği açığı kapatmakla kalmamış biraz üzerine bile çıkmış. KOBİ’lerin birbirini dengelediği var sayılırsa, toplam dış ticaret açığının tamamını dev işletmeler yaratmış oluyor. 

* Toplamda yüzde 69.42 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, dev işletmelerde yüzde 50’nin de altına iniyor. Orta işletmelerde ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 65 düzeyine çıkıyor. Küçük işletmelerin ihracat miktarı yaptıkları ithalattan yüzde 8 daha fazla. 10’dan az kişinin çalıştığı minik işletmeler ise yaptıkları ithalatın neredeyse 2 katı ihracat yapıyorlar. Minik işletmelerde ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 193’ü buluyor. 

* 63.37 milyar dolarlık toplam dış ticaret açığının 27.92 milyar dolarından sanayi işletmeleri sorumlu. Ana faaliyet alanı ticaret olan işletmelerin yarattığı dış ticaret açığı 19.16 milyar dolar ile üretimin lokomotifi olan sanayi şirketlerinden çok daha düşük düzeyde. Sanayi ve ticaret işletmeleri dışında kalan işletmelerin yarattığı dış ticaret açığı ise 16.28 milyar dolar. Bu grup toplan dış ticaret açığının yüzde 25.70’ini gerçekleştiriyor. Ticari işletmelerin toplam dış ticaret açığındaki payı ise yüzde 30.24 düzeyinde. Üretimin ana gücü sanayi işletmeleri ise toplam dış ticaret açığının yüzde 44.06’sını gerçekleştiriyor. 

* Dış ticarette devlerin payının sürekli artmasıyla kendini ortaya koyan bir yoğunlaşma eğilimi hakim. Özellikle 2012 sonrasında dev işletmelerin payındaki artış daha çarpıcı hale geliyor. Mini ve orta işletmeler paylarını yaklaşık olarak korurken, küçük işletmelerin payı geriliyor. 2012’de yüzde 37.27 olan dev işletmelerin ihracattaki payı, 2015’te yüzde 44.76’ya çıktı. Devlerin ithalattaki payı ise 2010’da yüzde 57.80 iken 2015’te yüzde 62.22 oldu. Buna karşın küçük işletmelerin ihracattaki payı 2011’de’da yüzde 5.74’ü bulmuşken daha sonra yüzde 20.31’e kadar geriledi. 

Bu veriler üretimdeki yapısal sorunların bir diğer göstergesi durumunda. Rekabet gücü en yüksek olması gereken dev ölçekteki işletmeler dış ticaret açığının ana sorumlusu durumunda. Ekonominin, üretimin ve ihracatın ana gücü olan sanayi şirketleri, dış ticaret açığının büyük bölümünü yaratıyor. Yani yatırımları bir yana bırakalım sanayi üretimi bile ancak dış yaratılarak sürdürülebiliyor.