Dış ticarette barter ödeme sistemi

Sayın okurlar, dış ticarette çok çeşitli ödeme şekilleri bulunuyor. Zaman zaman bunları yazılarıma konu ediyorum. Uluslararası ticarette rekabetin arttığı, sık sık krizlerin yaşandığı ve döviz sıkıntısı nedeniyle finansman açığı oluştuğu günümüzde, dış ticaret hacminin arttırılması için farklı ticaret ve finans yöntemlerinin uygulanması gerekli oluyor. Uluslararası ticarette takas sisteminin cari açık veren ülkelerin mali durumlarını toparlamada, dış borçlarını ödemede, stoklarını eritmede, döviz sıkıntılarını aşmada etkili olacağı görülüyor. Takas sisteminin türevleri olan barter sistemini Ticaret Başmüfettişi Bayram Çelik detaylı olarak inceleyip Gümrük Dünyası Dergisi’nde yayımlamış bulunuyor.

Barter sistemine yakından bakalım; Barter sistemi bildiğimiz takastan daha farklı gelişmiş bir ticari sistemi ifade ediyor. Barter, bir firmanın satın aldığı mal ve hizmetin bedelini kendi ürettiği mal veya hizmetle geri ödemesidir.

Öncelikle barter sisteminin işleyebilmesi için bu sistemi organize edecek bir barter şirketinin olması gerekir. Bu şirkete birçok firma üye olur. Üye firmalar satmak istedikleri ürün/hizmetleri barter şirketi tarafından organize edilen bir ortak havuza aktarır. Her firma ihtiyaç duyduğu ürün ve hizmetleri bu havuzdan satıcı firma ile karşılıklı anlaşarak temin eder. Satın aldığı ürün ve hizmet kadar barter sis-temine borçlanmış olur. Borcunu ise barter ortak havuzundaki kendi ürün ve hizmetlerini satarak öder. Kendi ürünlerini belirli bir süre içinde satamazsa borcunu nakit olarak öder. Bu süre, barter firmasına göre değişmekle beraber genellikle 9 ya da 12 aydır.
Barter firmasınca belirlenen bu süre zarfında firma barter sisteminde bulunan ürünlerini satabildiği takdirde borcunu ödemiş olur. Aksi durumda ticarete konu olan ürün ya da hizmetin bedelini sürenin bitiminde nakit olarak öder.

Barter sistemi bir mal ve hizmet pazarı olup, fiyatı alıcı ve satıcı karşılıklı belirler. Bu pazar internet ortamında E-ticaret modeli içerisinde de yapılabilmektedir. Barter şirketi serbest piyasa anlayışında işlemlerin gerçekleşmesine özen gösterir. Üye firmalar sadece barter pazarında arz edilen ürünleri alabilirler.

Barter sistemi ile satış yapan firma ürününün bedeli kadar barter sisteminden alacaklı olur ve alacağını sistemden mal veya hizmet alarak tahsil eder. Üyelerin ürünleri ile ödeme yapabilecekleri oranda alım yapmaları ve yine ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri oranda satış yapmaları esastır. Barter şirketi sistem üzerinden alış veriş yapan alıcı ve satıcıdan ayrı ayrı olmak üzere belli bir oranda komisyon tahsil eder.

Türkiye’de barter uygulaması

Dünyada özellikle gelişmiş ülkelerde, çeşitli sektörlerde 60 yıldır kullanılan barter sistemi, Türkiye’de 1990’lı yıllarda başlamış olup, son yıllarda yaklaşık 100 barter şirketi faaliyetini sürdürmektedir. Tür-kiye’deki barter sisteminde firmalar bir barter ortak havuzunda toplanır. Firmalar sisteme arz etmek istedikleri ürünleri ya da taleplerini barter şirketine bildirir. Barter Bilgi Bankası ile birbirlerinin arz ve taleplerini öğrenen firmalar, birbirleriyle ürün veya hizmetlerini para kullanmadan takas ederler. Barter şirketleri, gerek ürünlerini satabilmeleri gerekse ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için firmalara yardımcı olur ve danışmanlık yapar. Türkiye uygulamasına bakıldığında yaklaşık 20 yıllık bir geçmişi bulunan barter sisteminin çok fazla gelişim imkanı bulamadığı ve dış ticaretten ziyade dahili ticarette uygulama alanı bulduğu görülüyor.