Dış açık ve cari açığın ilacı offset uygulaması

Dünyanın birçok ülkesinde askeri alımlar ve kamu sivil alımları dış ticarette açık vermemek ve dengelemek için offset kuralları içinde gerçekleştiriyorlar. 2011-2021 yılları arasında çeşitli sektörlerde 600 milyar dolar alım yapmayı hedefleyen ülkemizin bu alımlarda offset uygulaması dış açık ve cari açığı frenleyecektir. Bu alımları yapacak bakanlıkların bu konuda bilgi sahibi olan Savunma Sanayi Müsteşarlığı ile işbirliği içersinde olması önemli yarar getirecektir.

 

Dünya ticaretinde ülkeler bir ülkeden alım yaparlarken offset uygulamalarıyla karşılığında o ülkeye belli miktarda mal satmayı zorunlu hale getirerek dış açıklarını dengelemeye çalışırlar. Ülkeler bu offset uygulamalarına "Sanayi katılımı", "Ekonomik iyileştirme", "Telafi paketleri", "Endüstriyel fayda" ve "Karşılıklı ticaret" gibi isimler vererek esas itibariyle ticarettin geliş-gidişi olan "Çift yönlü cadde"de yürütülmesini isterler.

 

Bizim ticarette offset kavramıyla tanışmamız önce askeri alımlarda, savunma sanayinde oldu. Daha sonra Sovyetler Birliği döneminde 1980'lerde "Doğalgaz alımları"ndaki barter anlaşmaları gündeme geldi. Bu anlaşmalarda Türkiye askeri malzeme ve doğalgaz alırken bunun bir bölüm ödemesi karşılığında bizden alım yapılmasını da zorunlu kıldı. Bunun sonucunda alım yaptığımız ülkelere ihracat potansiyelimizi artırırken, dış ticaret açığımızı da belli oranda frenlemiş olduk.

Offset uygulamaları İkinci Dünya Savaşı sonrası gündeme gelirken birçok dünya ülkesi bu konuyu kendisi açısından yasal kurala bağlayarak sistemleştirdi.

 

-Amerika "Buy American" yasası ile Federal Devlet alımlarda, tedarik edilecek tüm ürünlerde Amerika sınırları içinde üretim ve yerli hammadde kullanımı zorunluluğunu yasallaştırdı. Bu yasa inşaat, taşımacılık, bilişim, hayvancılık alanlarında uygulanırken, yerli hammadde kullanımının proje maliyetini yüzde 25 oranında artırmasına da izin veriliyor.

 

-İsrail'de bu alandaki yasanın adı "Kamu Alım Yasası", askeri alımlarda yüzde 50, kamu sivil alımlarında yüzde 35 oranında offset alımını zorunlu kılıyor ve 5 milyon dolar üzerindeki tüm alımlarda geçerli oluyor.

 

-Güney Afrika'da "Ulusal Sanayi Katılım Programı" uygulanırken 10 milyon doları geçen tüm kamu alımlarında yüzde 30 "Sanayi katılımı" zorunluluğu gündeme geliyor.

Almanya ve İngiltere'de offset zorunluluğu yok ama doğrudan offset uygulamaları söz konusu. Almanya'da oransal olarak yüzde 100, İngiltere'de ise oran serbest. Hollanda, İspanya ve İtalya'da yasal düzenleme olmamasına karşılık yüzde 70-100 arasında değişen doğrudan ve dolaylı offset uygulamaları gündemde.

 

Ülkemizde Savunma Sanayi Müsteşarlığı SSM, offset uygulamalarında uzun yılların deneyimlerine sahip. 2011-2021 yılları arasında Haberleşmede 210 milyar dolar, Bilgi teknolojilerinde 70 milyar dolar, Ulaştırmada 90 milyar dolar, Enerjide 96 milyar dolar, Sağlıkta 135 milyar dolar olmak üzere toplamda 600 milyar dolarlık alım yapmamız öngörülüyor. Bu alımlarda yurt dışı kamu harcamalarında diğer ülkelerde olduğu gibi biz de belli oranda offset uygulamalarını zorunlu kılmalıyız. Yurt dışı harcamalarında yüzde 50 oranında offset uygulanması halinde 300 milyar dolarlık sanayi katılımı, ihracat ve teknolojik işbirliği ile çok yüksek bir fayda elde etmemiz mümkün olacaktır. 

 

İlgili bakanlıkların SSM öncülüğünde ortaklaşa çalışmalar yaparak doğru ve uygulanabilir kurallı sözleşmeleri hayata geçirmeleri gerekir.

Türkiye dünyanın en önemli taş ve mermer rezervine sahip ülkelerden biri olmasına karşın hem belediyeler, hem kamu kurumlarının Çin gibi ülkelerden, dışarıdan taş alımlarını sürdürüyor olması, bu 600 milyar dolarlık alımların offset anlaşmalarına bağlanmasının ne kadar gerekli olduğunu ortaya koyan bir örnektir...