Dijital Paraya Geçiş

Beş yıl süren bir çalışmanın ardından tarih kesin olmamakla beraber 11 Kasım’da Çin dijital merkez bankası parasını (DMBP) devreye alacak gibi görünüyor.

Öncelikle başlarken projenin blockchain tabanlı olmasına yönelik bir istek olduğunu ancak DMBP’nin parasal büyüklüklerden M0’ın (yani kağıt ve metal paralar) dönüştürülmesinde kullanılacağından ve Double Eleven (Bekarlar günü) harcamaları sırasında saniyede 92 bin 771 kadar işlem sayısı yükseldiğinden bu fikirden vazgeçilmiş. Hibrit bir teknoloji kullanılacağı anlaşılıyor. Yine net olan konulardan biri iki katmanlı bir yapı ile karşı karşıya kalacağımız. Çin Merkez Bankası (PBOC), dijital parayı ticari banka ve finans kuruluşlarına, onlar da hane halkına sunacak. İki katmanlı yani dolaylı bir yapı seçmelerinin dört ana nedeni var:

- Çin gerek coğrafik gerekse nüfus açısından çok büyük bir ülke ve bu nedenle eğitim seviyesi, adaptasyon hızı, ekonomik gelişmişlik gibi çok farklı unsurları içinde barındırıyor. PBOC bu kadar değişik dinamiklere sahip kamuoyunu tek başına göğüslemek istemiyor. DMBP’sının da devreye girmesi ile likit varlıkların kompozisyonu başta olmak üzere pek çok dinamik zaten biraz daha karmaşık hale gelecek.

- PBOC ticari bankların ellerinde bulunan kaynakları, siber güvenlik uzmanlığı, insan gücünü ve erişimi kullanmak ve aynı zamanda da inovasyonu desteklemek istiyor.

- İki katmanlı bir sistem aşırı konsantrasyonu engelliyor. PBOC’nin merkezde bulunduğu bir yapı kredi mekanizmasının da merkezileşmesine neden olabilir.

- Son olarak DMPB ticari bankların yarattığı elektronik paraya oranla daha üstün olması nedeni ile doğrudan yapı rekabet yaratacak ve bankaların mevduat tabanının daraltırken kredi verme gibi işlevlerini getirmelerini de zorlaştıracak.

Şu anda 2. kademede bulunan kurumların ICBC, China Construction Bank, Bank of China, Agricultural Bank, Alibaba, Tencent ve UnionPay olduğu anlaşılıyor. Söz konusu bankalar PBOC ile bir hesap açarak DMBP’nin tam (%100) karşılığını yatırarak erişime sahip olacaklar. Kişi ve şirketler ise dijital cüzdanları aracılığı ile DMBP’ye erişim ve kullanım sağlayacak. Elbette her ikisi de gerektiğinde (hala ortalarda varsa) dijital parayı kağıt paraya çevirebilecek. Bu noktada akla gelen bir soru da internetin olmadığı veya kesildiği ortamlarda ne olacağı. Sistem iki cep telefonunun fiziken bir arada olduğu herhangi bir ortamda, yani internet olmadan, işleyebiliyor; double offline payment. Bankacılık sektörünün devrede olması ve müşteri ile yüzleşmesi müşteriyi tanıma/terörün finansmanının engellenmesi gibi konularda PBOC’nin devreye girmesi gereklilik ve yükünü ortadan kaldıracak. Öte yandan cari durumda, yani sadece rezervleri dijital merkez bankası kabul ettiğimizde, 7/24 çalışan bir piyasanın söz konusu olmadığını biliyoruz. M0’ın dijitalize edilmesi ve bankaların/cüzdanların da aracılık etmesi ile ilk kez DMBP’sı 7/24 hareket halinde olacak.

Tahmin edebileceğiniz üzere söz konusu dijital para merkezi bir yapıya sahip olacak, yani Bitcoin’in tam aksi bir yapı. Bunun öncelikli nedeni DMBP PBOC’nin kamuya olan yükümlülüklerinden birini temsil ediyor durumda. Kreditör-borçlu yapısı değişmiş değil. İkincisi para politikasının uygulanmasını kontrol edebilmek için bu tip bir yapıya ihtiyaç var. Üçüncüsü bazı kripto paralarda olduğu gibi arzın özel sektör tarafından ve sınırsız (aslında kontrolsüz daha doğru olur) tutulması gibi bir sorun yaşanması istenmiyor. Ve son olarak muhasebe sisteminde bir değişiklik yapılmayacağından merkezi bir yapıyı daha doğru buluyorlar.

M1 ve M2 gibi parasal büyüklükler yerine en basit büyüklük olan M0’a odaklanmalarının (Libra’nın aksine) da birkaç nedeni var. Bankaların kurduğu ödemeler sistemi zaten eksiksiz ve verimli bir şekilde çalışıyor. PBOC bu alana girerek fazla kapasite yaratmak istememiş. Ancak M0 yani nakit parada KYC, AML gibi önemli bazı noktalar uygulanamadığı gibi kişiler anonim kalma konusunda da hassas ve araya banka girdiğinde, kredi kartı veya ödeme sistemi, bu anonimite ortadan kalkmış oluyor. Ancak DMBP’sında bu sorunlar söz konusu değil (Çin özelinde pek gerçekçi bulmadığım bir açıklama, cüzdanlar üzerinden belirleme yapılabilir ). PBOC kripto paraların para politikası üzerindeki “egemenliğini” yıkmasına karşı (Libra fikri Bitcoinden daha fazla rahatsız etmiş gibi okuyorum) ve gerektiğinde eksi faiz uygulamasına da geçebilmek için bu projeyi yürütmüş görünüyor (eksi faize geçiş için dijital para en verimli ancak şart dinamik değil) .