Devletin yarı geliri deprem tehdidindeki İstanbul’dan
Yılın ilk dokuz ayında merkezi yönetim bütçe gelirlerinin neredeyse yarısı, beklenen büyük depremin tehdidi altındaki İstanbul’dan elde edildi. İstanbul’la birlikte toplamda sadece 14 il, aldığı bütçe harcamasından daha fazla gelir aktararak bütçeye net bazda fazla sağlarken, geliri kendisine yapılan harcamanın da altında kalan 67 il ise bütçeye açık üretti.
Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre, dokuz aylık merkezi yönetim bütçesinin yarıya yakınını tek başına İstanbul finanse etti. İstanbul’un büyük bölümü vergi olmak üzere dokuz ayda bütçeye aktardığı gelir 1 trilyon 483,7 milyar lira ile toplam gelirlerin yüzde 43,1’ini oluşturdu. Aynı dönemde harcamalardan ise 163,8 milyar lira ile yüzde 4,1 pay alan İstanbul’un bütçeye net katkısı 1 trilyon 320 milyar lira olarak gerçekleşti.
Vergideki payı yüzde 47,4
Ocak-eylül döneminde ülke genelinde 2 trilyon 982 milyar lira olarak gerçekleşen vergi gelirlerinin 1 trilyon 413,9 milyar lira ile yüzde 47,4’ü İstanbul’dan geldi. Bu kapsamda 462,4 milyar liralık gelir vergisinin yüzde 53,3 oranındaki 246,3 milyarını İstanbul ödedi. Bunun içinde 418 milyar lira ile en büyük bölümü oluşturan ve ücretlerden kaynağından kesilen gelir vergisi tevkifatında İstanbul’un payı yüzde 54,3 oldu.
Dokuz ayda 488,2 milyar lira tahsilat gerçekleştirilen kurumlar vergisindeki tahsilatın da 308,5 milyar lira ile 63,2’sini tek başına İstanbul karşıladı. Nüfusun yaklaşık beşte birinin yaşadığı İstanbul, dolaylı vergilerin de yarıya yakınını ödedi. Ülke genelinde tahsil edilen 341,4 milyar liralık KDV’nin 167 milyar lira ile yüzde 48,9’u, dokuz ayda 611,5 milyar liraya ulaşan özel tüketim vergisinin (ÖTV) de 287 milyar lira ile yüzde 46,9’u İstanbul’dan elde edildi.
İstanbul’un ÖTV tahsilatındaki payı akaryakıt ve doğalgazda yüzde 49,8, motorlu taşıtlarda yüzde 50,8, alkollü içkilerde yüzde 49, tütün mamullerinde yüzde 20,8, kolalı gazozlarda yüzde 90,9, dayanıklı tüketim ve diğer mallarda yüzde 81,7 olarak gerçekleşti.
Dokuz ayda tahsil edilen 86 milyar liralık banka ve sigorta muameleleri vergisinin yüzde 91’i, 15,7 milyar liralık şans oyunları vergisinin yüzde 32’si, 11,3 milyar liralık özel iletişim vergisinin yüzde 84,7’si, 6,7 milyar liralık dijital hizmet vergisinin tamamı, 4,4 milyar liralık konaklama vergisinin yüzde 36,8’i İstanbul’dan elde edildi. Dış ticaretten alınan vergilerde dokuz aylık tahsilat 744,2 milyar lira olurken bunun da yüzde 31,1 oranındaki 231,6 milyar liralık bölümü İstanbul’dan geldi. Bu kapsamda İstanbul’un gümrük vergisi gelirlerindeki payı yüzde 47,1, ithalde alınan KDV’deki payı ise yüzde 28,7 oldu.
14 il aldığından çok verdi
İlk dokuz ayda İstanbul dışında aldığı harcamadan daha fazla gelir sağlayan 13 ilin daha bütçeye net katkısı pozitif oldu. Net katkıda İstanbul’u 296,1 milyarla Kocaeli, 229,1 milyarla İzmir, 135,4 milyarla Ankara ve 55,9 milyarla Bursa izledi. Daha sonra 22,4 milyarlık net katkıyla Tekirdağ, 20,8 milyarla Antalya, 10,5 milyar lira ile Zonguldak, 7,3 milyarla Hatay, 4,9 milyarla Yalova, 3,1 milyarla Muğla, 425 milyonla Aksaray ve 169 milyon lira ile Manisa geldi.
Dokuz ayda bütçeye net katkısı pozitif olan 14 il toplamda 2 trilyon 831 milyar lira ile bütçe gelirlerinin yüzde 82,3’ünü sağlarken, bütçeden 685,7 milyar lira ile yüzde 17,4 pay alarak, toplamda net 2 trilyon 145,2 milyar lira katkı yaptı. Aynı dönemde negatif katkılı 67 il ise bütçeye 352,1 milyar lira gelir aktarırken, toplamda 800,5 milyar bütçe harcaması aldı ve net 448,4 milyar liralık bütçe açığı yarattı. 67 il, dokuz aylık bütçe gelirinin yüzde 10,2’sini sağlarken, bütçe harcamalarından yüzde 20,3 pay aldı.
İllerden toplandı, merkezde harcandı
Anılan dönemde bütçeye açık yaratan 67 il içinde net katkısı negatif olan illerin başında 27,7 milyar lira ile Diyarbakır geldi. Bu ili 21,9 milyarla Şanlıurfa, 19,5 milyarla Van, 15,2 milyarla Kahramanmaraş, 14,8 milyarla Şırnak, 13,3 milyarla Erzurum, 12,9 milyarla Elâzığ, 12,8 milyarla Hakkâri ve 12,1 milyarla Malatya ve Mardin izledi.
Dokuz aylık merkezi yönetim bütçe gelirinin 256,9 milyar lirayla yüzde 7,5’i ‘merkez’den toplanırken; faiz, personel, cari transferler ve diğer genel yönetim giderleri olmak üzere toplam bütçe harcamalarının ise 2 trilyon 466,4 milyar lira ile yüzde 62,4’ü merkezden yapıldı. Merkezden yapılan tahsilat ve harcamalarda 2 trilyon 209,4 milyar liralık bir bütçe açığı ortaya çıktı. Böylece, 14 ilden sağlanan fazlanın diğer 67 il ve merkezde oluşan açığı önemli oranda aşağı çektiği ilk dokuz ayda, buna rağmen bütçe 512,6 milyar lira ile yüksek tutarda açık verdi.
İstanbul Türkiye demek
Beklenen büyük depremin hedefindeki İstanbul, 4,8 milyon hanede toplam 15,9 milyon kişi ile Türkiye nüfusunun yüzde 18,7’sini barındırıyor. Depremden etkilenecek 8 komşu il ile birlikte tehdit altındaki toplam hane sayısı 7,9 milyona, toplam nüfus 25,6 milyon kişi ile ülke nüfusunun yüzde 30’una ulaşıyor. İşyeri, tesis, fabrika vb. ticari nitelikte taşınmazlar da eklendiğinde depremden etkilenecek fiziki unsurların sayısı çok daha yüksek düzeylere ulaştığı görülüyor.
Ancak bununla da bitmiyor; nüfusu, ekonomik kapasitesi, en büyük sanayi kuruluşlarına ev sahipliği ya da yakınlığı, ülke ekonomisine olan toplam katkısı yanında, sanayi, finans, ticaret başka neredeyse tüm önemli sektörlerde diğer 80 ildeki ekonomik süreçleri de kilitleyecek merkez olan İstanbul’da yaşanabilecek büyük deprem, tüm ülke ekonomisi ve ulusal güvenlik için hayati tehdit oluşturuyor.